Κάθε χρόνο το Μουσείο Ευρωπαϊκών Πολιτισμών (ΜΕΚ) στο Βερολίνο διοργανώνει τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτισμού.
Το πρόγραμμα που διαρκεί τέσσερις εβδομάδες παρουσιάζει μια χώρα, μια περιοχή, μια πόλη, μια εθνική κοινότητα. Οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτισμού που εγκαινιάστηκαν την Πέμπτη το βράδυ είναι αφιερωμένες στη Θεσσαλονίκη. Μιλώντας στην Deutsche Welle η διευθύντρια του μουσείου Ελίζαμπετ Τιτμάιερ για το φετινό πρόγραμμα δηλώνει πως «στις εκδηλώσεις παρουσιάζονται διαφορετικές όψεις της πόλης. Για παράδειγμα η οικονομική κρίση, η εξόντωση της εβραϊκής κοινότητας. Παρουσιάζουμε ταινίες, διοργανώνουμε λογοτεχνικές και μουσικές βραδιές, συζητήσεις. Μέσω της ποικιλίας των εκδηλώσεων επιδιώκουμε να σχηματίσουμε μια ιδέα για το πως είναι η Θεσσαλονίκη».
Πλούσιο πρόγραμμα
Το πρόγραμμα των επόμενων εβδομάδων εως τις 9 Σεπτεμβρίου περιλαμβάνει 20 διαφορετικές εκδηλώσεις. Θα προβληθούν εννέα ταινίες όπως το «Ζ» του Κώστα Γαβρά, «Θεσσαλονίκη. Μια πόλη με αμνησία» των γερμανών κινηματογραφιστών Μαξ Γκάιλκε και Μάριο Φορτ αλλά και «Φιλιά εις τα παιδιά» του Βασίλη Λουλέ. Μετά την προβολή ακολουθεί συνήθως συζήτηση με τον σκηνοθέτη ή με ειδικούς του κινηματογράφου. Δύο συζητήσεις, η μια για την εξόντωση των Εβραίων της πόλης την περίοδο της Κατοχής και η άλλη για πρωτοβουλίες αλληλεγγύης στην οικονομική κρίση, προετοίμασε το παράρτημα του πολιτικού ιδρύματος Χάινριχ Μπέλ στη Θεσσαλονίκη, το οποίο διαδραμάτισε ουσιαστικό ρόλο στην υλοποίηση του προγράμματος. Οι μουσικές συναυλίες όπως και εκδηλώσεις με γευστικές σπεσιαλιτέ της Θεσσαλονίκης διοργανώνονται από Έλληνες που ζουν στο Βερολίνο.
Το πρόγραμμα είναι αποτέλεσμα συνεργασίας του ΜΕΚ με ελληνικούς φορείς στην Ελλάδα και τη γερμανική πρωτεύουσα: το Δήμο Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, ελληνικούς συλλόγους στο Βερολίνο, το Hellas Filmbox Berlin, τον γερμανικό σύλλογο «Σεβασμός προς την Ελλάδα», το Κέντρο Σύγχρονου Ελληνισμού του Ελεύθερου Πανεπιστημίου και πολλούς άλλους. Όπως τονίζει η επιμελήτρια του Μουσείου Ευρωπαϊκών Πολιτισμών Ιρένε Τσίε «το σκεπτικό μας είναι να μη μιλάμε για κάποιον αλλά να μιλάμε μαζί με αυτούς που θέλουμε να παρουσιάσουμε. Προετοιμάζουμε το πρόγραμμα από κοινού και το υλοποιούμε από κοινού. Φέτος έχουμε προσκαλέσει σειρά εισηγητών, καλλιτεχνών, πολιτικών και άλλων από τη Θεσσαλονίκη που θα εκπροσωπήσουν την πόλη τους».
Σημαντική φωτογραφική έκθεση
Αποκορύφωμα των φετινών Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτισμού είναι η έκθεση «Θεσσαλονίκη: Παρατηρώντας το χρόνο μέσα από στιγμές. Φωτογραφίες 1900-2017». Πρόκειται για 50 φωτογραφίες που επέλεξε ο διευθυντής του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης Ηρακλής Παπαϊωάννου από το πλούσιο αρχείο δεκάδων χιλιάδων φωτογραφιών που διαθέτει το ίδρυμα του. Εξηγώντας τα κριτήρια επιλογής στην Deutsche Welle, η συνεργάτιδα του μουσείου Μαρία Ζαμπάνη τονίζει: «Επιδιώξαμε σύμφωνα με τον τίτλο που φέρει η έκθεση να παρουσιάσουμε χαρακτηριστικές στιγμές της Θεσσαλονίκης ώστε να δούμε τον χρόνο και την ιστορική της αναδρομή μέσα από χαρακτηριστικά γεγονότα. Οι φωτογραφίες πιθανώς να μη δείχνουν συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα αλλά υπονοούν όμως την κατάσταση στην οποία εκτυλίσσονταν» .
Όπως προσθέτει η επιμελήτρια του ΜΕΚ Ιρένε Τσίε, το σημαντικό στην επιλογή των φωτογραφιών δεν ήταν να απεικονίζουν θεαματικά γεγονότα, καταστροφές: «Το ζητούμενο ήταν φωτογραφίες της στιγμής, οι οποίες έχουν γίνει σε δρόμους, σε πλατείες. Ενώ φαίνεται να απεικονίζουν κάτι κοινότοπο, την ίδια στιγμή σε παρακινούν να αναρωτηθείς τι είναι σημαντικό σε αυτή τη φωτογραφία. Διαβάζοντας τον τίτλο της, το ενημερωτικό κείμενο που τη συνοδεύει αρχίζει κανείς να προβληματίζεται και ξαφνικά, και βάσει των δικών του γνώσεων, σχηματίζει μια εικόνα για την εποχή».
Η στιγμή της ουτοπίας
Ενδεικτικό παράδειγμα είναι μια εκ πρώτης όψεως συνηθισμένη φωτογραφία του 1908 από μια εκδήλωση γυναικών. Αν κοιτάξει κανείς πιο προσεκτικά, ανακαλύπτει ότι πρόκειται για γυναίκες ντυμένες σε ευρωπαϊκό στιλ και άλλες που φορούν την κλασική ενδυμασία μουσουλμάνων γυναικών. Το σύντομο κείμενο που συνοδεύει τη φωτογραφία πληροφορεί ότι πρόκειται για χριστιανές και μουσουλμάνες που έχουν συγκεντρωθεί στο θερινό θέατρο του Λευκού Πύργου για να παρακολουθήσουν ομιλία για τα δικαιώματα των γυναικών.
Παρότι η Θεσσαλονίκη ήταν η πιο ευρωπαϊκή πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η κοινή εκδήλωση χριστιανών και μουσουλμάνων γυναικών εξηγείται μάλλον από το γεγονός ότι το 1908 ξέσπασε η επανάσταση των Νεοτούρκων στη Θεσσαλονίκη. Οι εξαγγελίες τους για δημοκρατικές ελευθερίες και ισότητα των εθνικοτήτων σε μια κοινή πατρίδα είχε μεγάλη απήχηση στις εθνικοθρησκευτικές κοινότητες. Η ματαιότητα του όλου εγχειρήματος αποδείχθηκε όμως πολύ σύντομα. Ωστόσο τη στιγμή που ο φωτογράφος απαθανάτισε τη συγκέντρωση, η ουτοπία, έστω και για λίγο, απέκτησε «υπόσταση».
Εξίσου ενδιαφέροντα είναι και τα στιγμιότυπα που απεικονίζουν και οι υπόλοιπες 49 φωτογραφίες της έκθεσης. Είναι πάντως λυπηρό που δεν στάθηκε δυνατό να τυπωθεί σχετικός κατάλογος.
