Στις 26 Ιουνίου του 1842, στις οκτώ το πρωί, ήταν ορατή από την Ελλάδα η ολική έκλειψη ηλίου. Η βασιλική οικογένεια με την πολυάριθμη συνοδεία της ανέβηκε στον Λόφο των Νυμφών. Ήταν μια ξεχωριστή μέρα για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος.
Σε αυτό το ύψωμα, απέναντι στην Ακρόπολη, κοντά στο σημείο όπου ο μαθηματικός, αστρονόμος και γεωμέτρης Μέτων, είχε εγκαταστήσει τον 5ο π.Χ αιώνα το πρώτο ηλιοσκόπιο της Αθήνας, ετέθη ο θεμέλιος λίθος του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Ο ευεργέτης Γεώργιος Σίνας διέβλεπε ότι το ελληνικό κράτος θα μπορούσε να στηριχθεί στη ναυτιλία του, που για να εξυπηρετηθεί ήταν απαραίτητη η επιστημονική υποστήριξη της ναυσιπλοΐας. Τον ρόλο αυτό θα έπρεπε να αναλάβει το αστεροσκοπείο. Για τον λόγο αυτό ο Σίνας έδωσε ένα τεράστιο για την εποχή ποσό από την προσωπική του περιουσία και μέσα σε τέσσερα χρόνια το Αστεροσκοπείο δέσποζε στον Λόφο των Νυμφών.
Την άνοιξη του 1846, ακριβώς πριν από 170 χρόνια, τοποθετήθηκαν τα πρώτα τηλεσκόπια και αστρονομικά όργανα στο Αστεροσκοπείο, που άρχισε να λειτουργεί υπό την διεύθυνση του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεώργιου Βούρη.
Με αφορμή την συμπλήρωση 170 χρόνων λειτουργίαςπαρουσιάστηκε ο πολυτελής επετειακός τόμος, που αναφέρεται στην προσφορά του Αστεροσκοπείου στην έρευνα και την κοινωνία, σε εκδήλωση υπό την αιγίδα του προέδρου της Δημοκρατίας, Π. Παυλόπουλου. Ο διευθυντής του Αστεροσκοπείου, Κανάρης Τσίγκανος ανέδειξε το ιστορικό, φωτογραφικό και επιστημονικό υλικό που περιέχεται στις 500 σελίδες του επετειακού τόμου. Τον λόγο έλαβαν δύο διακεκριμένοι καλεσμένοι, ο Πρόεδρος του Αστεροσκοπείου του Παρισιού Claude Catala και ο Διευθυντής του Αστεροσκοπείου της Βιέννης Bodo Ziegler, οι οποίοι ανέδειξαν τη σύνδεση του Αστεροσκοπείου Αθηνών, από την ίδρυσή του έως και σήμερα, με αυτά τα δύο επιστημονικά ιδρύματα, πρωτοπόρα για την εποχή τους στην επιστήμη της αστρονομίας.
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών είναι το αρχαιότερο ερευνητικό κέντρο της χώρας μας, αλλά και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και η πορεία του έχει συνδεθεί με κορυφαίους επιστήμονες, όπως οι καθηγητές Γ. Βούρης, Ι. Σµιτ, ∆. Αιγινήτης, Σ. Πλακίδης, ∆. Κωτσάκης, Ν. Κρητικός και Η. Μαριολόπουλος.
Ο Σίνας, ο Χάνσεν, ο Τσίλλερ, ο Αιγινήτης και ο Σμιτ
Ανάμεσα σε αυτούς ξεχωρίζει η μορφή του Δημήτριου Αιγινήτη, ο οποίος σε ηλικία μόλις 28 ετών είχε ξεχωρίσει για τις επιστημονικές ικανότητες και τις προοπτικές του, στο Παρίσι, όπου βρέθηκε με υποτροφία του ελληνικού κράτους για να ειδικευθεί στην αστρονομία.
Η τότε κυβέρνηση έστειλε έναν υψηλόβαθμο αξιωματούχο στην γαλλική πρωτεύουσα για να πείσει τον Αιγινήτη να επιστρέψει στην Ελλάδα, αφήνοντας την λαμπρή ευρωπαϊκή καριέρα που είχε μπροστά του. Ο Αιγινήτης στις πιέσεις των γάλλων συναδέλφων του, ότι δεν θα έπρεπε να εγκαταλείψει αυτή την προοπτική απάντησε ότι βρισκόταν στο Παρίσι ως υπότροφος του ελληνικού κράτους, στο οποίο όφειλε να «επιστρέψει» την εμπιστοσύνη και την επιστημονική επένδυση που έγινε στο πρόσωπό του. Έτσι ο Αιγινήτης βρέθηκε στην Αθήνα για να αναλάβει την διοίκηση του Αστεροσκοπείου. Ήταν ο μακροβιότερος διευθυντής του Αστεροσκοπείου- έμεινε στη θέση αυτή επί 44 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων ανέλαβε την πρωτοβουλία για την εισαγωγή του παγκόσμιου χρονομετρικού συστήματος και της ώρας της ανατολικής Ευρώπης και την υιοθέτηση του Γρηγοριανού ημερολογίου.
Άλλη μία μεγάλη προσωπικότητα που διεύθυνε το Αστεροσκοπείο από το 1858 έως το 1884, ήταν ο ΓερμανόςΙούλιος Σμιτ , επί των ημερών του οποίου λειτούργησε ο πρώτος πλήρης μετεωρολογικός σταθμός στον Λόφο των Νυμφών. Ο Σμιτ είναι ο άνθρωπος που δημιούργησε τον περίφημο τοπογραφικό χάρτη της Σελήνης, στον οποίον αποτυπώνονται με ακρίβεια 30.000 κρατήρες και αναφέρεται μάλιστα στο μυθιστόρημα του Ιουλίου Βερν «Γύρω από τη Σελήνη».
Η ιστορική διαδρομή του Αστεροσκοπείου Αθηνών είναι συνυφασμένη με ευεργέτες που χρηματοδότησαν διάφορα προγράμματα, στους οποίους περιλαμβάνονται εκτός από την οικογένεια Σίνα, ο Α. Συγγρός, ο Δ. Δωρίδης, ο Μ. Κοργιαλένιος κ . ά, που πίστεψαν στην αξία που είχε η ανάπτυξη της έρευνας για το μέλλον του ελληνικού κράτους. Στις σελίδες της ιστορίας του Αστεροσκοπείου συναντούμε και τα ονόματα του σπουδαίων αρχιτεκτόνων Θ. Χάνσεν και Ε. Τσίλλερ, οι οποίοι σχεδίασαν και κατασκεύασαν τα πρώτα κτήρια του ιδρύματος.
Το δυναμικό παρόν και το λαμπρό μέλλον του Εθνικού Αστεροσκοπείου
Εκτός από το πλούσιο παρελθόν το Αστεροσκοπείο έχει και δυναμικό παρόν και λαμπρό μέλλον. Συμμετέχει σε έρευνες που γίνονται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο στις εφαρμογές του διαστήματος και στην αστροφυσική, στη σεισμολογία και την προστασία του περιβάλλοντος και συνεργάζεται με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος και άλλους διεθνείς οργανισμούς.
Κάποιες από τις έρευνες που πραγματοποιούνται από τους επιστήμονες του Αστεροσκοπείου αφορούν την καθημερινότητά μας, όπως οι μετρήσεις για την ποιότητα του περιβάλλοντος και την σεισμικότητα της Ελλάδας.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 170 χρόνια του Αστεροσκοπείου προγραμματίζονται εκδηλώσεις που θα είναι ανοικτές στο ευρύ κοινό, για τις οποίες μπορεί όποιος ενδιαφέρεται να ενημερώνεται από την ιστοσελίδα www.noa.gr.
