Ο υπουργός Υγείας των ΗΠΑ Ρόμπερτ Φ. Κένεντι, σε πρόσφατες δηλώσεις του σύνδεσε την αύξηση των χρόνιων παθήσεων που έχουν καταγραφεί τις τελευταίες δεκαετία με τη χρήση ελαίων που παράγονται από σπόρους, όπως η κανόλα και η σόγια.
«Τα σπορέλαια είναι ένα από τα πιο ανθυγιεινά συστατικά που έχουμε στα τρόφιμα», δήλωσε σε συνέντευξή του στο Fox News στα τέλη του περασμένου έτους. Ο Κένεντι πιστεύει ότι οι ομοσπονδιακές ρυθμιστικές αρχές και οι εταιρείες θα πρέπει να κινηθούν γρήγορα για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Οι περισσότεροι ερευνητές στον τομέα της διατροφής και οι διατροφολόγοι πάντως, υποστηρίζουν ότι τα σπορέλαια δεν σχετίζονται με την άνοδο των ποσοστών των χρόνιων παθήσεων.
Τι είναι τα σπορέλαια;
Οι σπόροι περιέχουν φυσικά βρώσιμα έλαια. Τα περισσότερα σπορέλαια που βρίσκονται στα ράφια των σούπερ μάρκετ έχουν περάσει από βιομηχανικές διεργασίες, όπως μηχανική θραύση και χημική εκχύλιση, για να ανακτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο λάδι από τους σπόρους.
Τα έλαια από σπόρους περιέχουν έναν τύπο λιπαρών οξέων, τα πολυακόρεστα, που λαμβάνουμε μόνο από τα τρόφιμα. Τα περισσότερα σπορέλαια είναι ιδιαίτερα πλούσια σε έναν τύπο πολυακόρεστων λιπαρών που ονομάζεται ωμέγα-6.
Τα έλαια που δεν προέρχονται από σπόρους, όπως η ελιά και το αβοκάντο, είναι πλούσια σε έναν άλλο τύπο λιπαρών οξέων, τα μονοακόρεστα, και χαμηλότερα σε ωμέγα-6. Τα μονοακόρεστα λιπαρά και τα αντιοξειδωτικά βοηθούν στην προστασία αυτών των ελαίων από τη διαδικασία της τάγγισης, δηλαδή της οξείδωσης των λιπών.
Σε αντίθεση με τα σπορέλαια, το ελαιόλαδο πωλείται συχνά στις φυσικές, ανεπεξέργαστες μορφές του – ψυχρής έκθλιψης και έξτρα παρθένο. Το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο είναι ένα από τα λίγα έλαια που καταναλώνονται συνήθως χωρίς να έχει υποστεί επεξεργασία.
Πολλοί γιατροί υποστηρίζουν ότι η υψηλή περιεκτικότητα των σπορέλαιων σε ωμέγα-6, σε συνδυασμό με την αστάθειά τους και τις χημικές ουσίες που σχηματίζονται κατά την επεξεργασία του λαδιού, είναι οι κύριοι ένοχοι για την αύξηση των χρόνιων παθήσεων.
Επικαλούνται μελέτες, συμπεριλαμβανομένης μιας ανάλυσης του 2013 από ερευνητές του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας (NIH), η οποία διαπίστωσε ότι η αντικατάσταση των κορεσμένων λιπαρών με ωμέγα-6 λιπαρά, αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου από χρόνιες ασθένειες. Οι ανησυχίες αυτές έχουν πυροδοτήσει μια σταυροφορία κατά των σπορέλαιων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Άλλοι ερευνητές ωστόσο, διαφωνούν.
«Τα σπορέλαια είναι πραγματικά υγιεινά τρόφιμα», λέει ο Δρ. Dariush Mozaffarian, διευθυντής του Ινστιτούτου Food is Medicine στο Πανεπιστήμιο Tufts. «Υπάρχουν συντριπτικά στοιχεία για το όφελος και πολύ λίγα στοιχεία για πιθανές βλάβες».
Ορισμένοι επικριτές των σπορέλαιων ανησυχούν για το γεγονός ότι η διατροφή των Αμερικανών είναι πλούσια σε ωμέγα-6, αλλά φτωχή σε ωμέγα-3, τα οποία περιέχονται σε υγιεινά τρόφιμα όπως είναι ο σολομός και οι ξηροί καρποί.
Μελέτες σε ποντίκια δείχνουν ότι η περίσσεια ωμέγα-6 λιπαρών προκαλεί φλεγμονή.
Ωστόσο, «αυτές οι επιπτώσεις δεν έχουν αποδειχθεί στους ανθρώπους», λέει ο Eric Decker, επιστήμονας τροφίμων στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης. Μεγάλη μελέτη που διεξήχθη το 2017 διαπίστωσε ότι η κατανάλωση περισσότερων ωμέγα-6 δεν άλλαξε τους δείκτες φλεγμονής στους ανθρώπους.
Οι έρευνες που υποδεικνύουν τις βλάβες των ωμέγα-6, συμπεριλαμβανομένων των ανησυχιών σχετικά με την αναλογία ωμέγα-6 προς ωμέγα-3, είναι εσφαλμένες, λέει ο Mozaffarian. Είναι πιο σημαντικό να λαμβάνετε άφθονα ωμέγα-3, ανεξάρτητα από την πρόσληψη ωμέγα-6.
«Όλα σχετίζονται με τα ωμέγα-3», λέει. «Τα ωμέγα-6 δεν είναι απαραίτητα κακά», λέει ο Jason Ewoldt, διαιτολόγος της Mayo Clinic, «αλλά τα ωμέγα-3 φαίνεται να είναι καλύτερα».
Σε αντίθεση με την ανάλυση του 2013 από το NIH, άλλες έρευνες καταδεικνύουν ότι η μέτρια πρόσληψη ωμέγα-6 λιπαρών δεν συνδέεται με καρδιακές παθήσεις, διαβήτη ή παχυσαρκία.
Πολλές μελέτες υποστηρίζουν τα οφέλη από την κατανάλωση ωμέγα-6 και πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, σύμφωνα με τον Mozaffarian. Για παράδειγμα, τα ωμέγα-6 μειώνουν τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων.
«Τα ωμέγα-6 μειώνουν την κακή χοληστερόλη και μελέτες σε ανθρώπους το έχουν αποδείξει», λέει ο Decker.
Η βιομηχανική επεξεργασία αφαιρεί ορισμένες ευεργετικές ενώσεις από αυτά τα έλαια. Τα μη επεξεργασμένα, εξαιρετικά παρθένα σπορέλαια έχουν περισσότερα αντιοξειδωτικά – αλλά είναι πιο ακριβά.
Ανεξάρτητα από αυτό, τα σπορέλαια μπορούν να είναι πιο υγιεινά από άλλα λίπη, όπως το βούτυρο.
Τι ισχύει για τις χημικές ουσίες στα σπορέλαια
Ένα άλλο επιχείρημα κατά των σπορέλαιων είναι ότι περιέχουν τοξικές χημικές ουσίες, εν μέρει επειδή υφίστανται μεγάλη επεξεργασία. Ο Decker λέει ότι απαιτείται περισσότερη έρευνα σχετικά με το εξάνιο, μια υγρή χημική ουσία που αφαιρεί το λάδι από τους σπόρους.
Αφού το εξάνιο κάνει τη δουλειά του, οι εταιρείες προσπαθούν να το απομακρύνουν, μπορεί όμως να παραμείνουν ίχνη του στα έλαια. Το εξάνιο έχει συνδεθεί με νευρολογικές βλάβες σε εργάτες εργοστασίων που εισπνέουν το χημικό.
Ο FDA δεν παρακολουθεί τα επίπεδα εξανίου στα σπορέλαια.
«Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε πόσο βρίσκεται στα έλαια ή πόσο επιβλαβές είναι για την ανθρώπινη υγεία», λέει η Alison Kane, διαιτολόγος στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης.
Η επεξεργασία με εξάνιο δεν επιτρέπεται για τα μπουκάλια που είναι πιστοποιημένα βιολογικά.
Ένας άλλος πιθανός κίνδυνος είναι ο εξής: Σε σύγκριση με το ελαιόλαδο, τα σπορέλαια μπορεί να είναι πιο επιρρεπή στην οξείδωση και το τάγγισμα. Αυτό δημιουργεί επιβλαβείς ενώσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε χρόνιες παθήσεις.
«Η οξείδωση των λιπιδίων σίγουρα παράγει ενώσεις που θα μπορούσαν να βλάψουν την υγεία, χωρίς έρευνα όμως, είναι δύσκολο να βγάλουμε συμπεράσματα», λέει ο Decker.
Τα σπορέλαια διαφέρουν μεταξύ τους. Σε σύγκριση με άλλα σπορέλαια, το κραμβέλαιο έχει περισσότερα μονοακόρεστα λιπαρά, τα οποία περιέχονται επίσης στο ελαιόλαδο και το έλαιο αβοκάντο και ωφελούν την καρδιά. Τα μονοακόρεστα λιπαρά καθιστούν το κραμβέλαιο λιγότερο ευαίσθητο στην οξείδωση.
Το σογιέλαιο είναι μια άλλη επιλογή που έχει υψηλότερη περιεκτικότητα σε υγιεινά ωμέγα-3 από άλλα συχνά χρησιμοποιούμενα σπορέλαια.
Οι κίνδυνοι από το τηγάνισμα
Η θερμότητα επιταχύνει τις χημικές αντιδράσεις και την οξείδωση. Μελέτη έδειξε υψηλότερους δείκτες οξειδωτικού στρες μετά την κατανάλωση φαγητού μαγειρεμένου με καρθαμέλαιο, σε σύγκριση με το ελαιόλαδο.
Λόγω της υψηλότερης περιεκτικότητάς του σε μονοακόρεστα λιπαρά, το κραμβέλαιο είναι «καλύτερη επιλογή» για μαγείρεμα από άλλα σπορέλαια.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι η επαναχρησιμοποίηση των ίδιων σπορέλαιων στα εστιατόρια, με αποτέλεσμα να παράγονται χημικές ουσίες που προκαλούν καρκίνο.
Οι Αμερικανοί είναι απογοητευμένοι από τον τρόπο με τον οποίο η προσφορά τροφίμων επηρεάζει την υγεία.
Όμως τα σπορέλαια είναι «ένοχα λόγω συσχέτισης», επειδή συχνά απαντώνται σε ανθυγιεινά υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα.
«Δεν οδηγούν απαραίτητα τα σπορέλαια στην παχυσαρκία, τις καρδιακές παθήσεις και τον καρκίνο. Η αιτία είναι τα επεξεργασμένα τρόφιμα με πολλές θερμίδες, αλάτι, λίπος και ζάχαρη».
Δώστε λοιπόν προτεραιότητα σε μια διατροφή που αποτελείται κατά βάση από μη επεξεργασμένα τρόφιμα.
Η Αμερικανική Ένωση Καρδιολογίας προτείνει να περιορίσουμε τα ωμέγα-6 λιπαρά, συμπεριλαμβανομένων των σπορέλαιων, στο 5-10% των συνολικών θερμίδων. Αυτό ισοδυναμεί με περίπου 11-22 γραμμάρια ωμέγα-6 λιπαρών την ημέρα. Οι επικριτές των σπορέλαιων συνιστούν πολύ μικρότερη κατανάλωση.
