Ο καρκίνος δεν είναι μία ασθένεια μόνο των ηλικιωμένων. Περισσότερα από ένα στα δέκα κρούσματα καταγράφονται σε άτομα αναπαραγωγικής ηλικίας (κάτω των 45 ετών). Οι γυναίκες ασθενείς είναι διπλάσιες από τους άνδρες.
Ο καρκίνος αντιμετωπίζεται σήμερα καλύτερα παρά ποτέ. Περισσότερο από το 70% των ασθενών ηλικίας κάτω των 45 ετών ξεπερνούν το ορόσημο των 5 ετών από τη διάγνωση που σηματοδοτεί την ίαση. Ωστόσο οι σωτήριες θεραπείες που αυξάνουν την επιβίωση από τον καρκίνο, μπορεί να πλήξουν άμεσα ή πρόωρα τη γονιμότητα.
«Μελέτες έχουν δείξει ότι τα ποσοστά εγκυμοσύνης είναι κατά μέσο όρο 40% χαμηλότερα στις γυναίκες που νικούν τον καρκίνο, συγκριτικά με τις συνομήλικές τους του γενικού πληθυσμού. Ωστόσο το ποσοστό αυτό παρουσιάζει διακύμανση αναλόγως με το είδος του καρκίνου», λέει ο μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και ιδρυτικό μέλος του Institute of Life.
Και συνεχίζει: «Οι νεαρές γυναίκες που ξεπερνούν, λ.χ., το μελάνωμα ή τον καρκίνο του θυρεοειδούς έχουν παραπλήσια ποσοστά εγκυμοσύνης με τον γενικό πληθυσμό. Αντιθέτως, όσες εκδηλώνουν καρκίνο του μαστού έχουν πολύ χαμηλότερα (έως και 70% χαμηλότερα, σύμφωνα με μερικά δεδομένα)».
Όπως εξηγεί, η διακύμανση αυτή αποδίδεται:
Στο είδος της θεραπείας που εφαρμόζεται σε κάθε μορφή καρκίνου
Στη λανθασμένη πεποίθηση ότι μία εγκυμοσύνη μπορεί να οδηγήσει σε υποτροπή του καρκίνου του μαστού, επειδή αυτός συχνά είναι ορμονοεξαρτώμενος.
Οι κρίσιμοι παράγοντες για τη γονιμότητα
Οι πιθανότητες που έχει μια γυναίκα να εκδηλώσει υπογονιμότητα εξαιτίας της αντινεοπλασματικής (αντικαρκινικής) θεραπείας στην οποία θα υποβληθεί εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται:
Το είδος και το στάδιο του καρκίνου από το οποίο πάσχει
Η θεραπεία που πρέπει να κάνει
Η ηλικία της
Η γονιμότητα που είχε πριν αρχίσει τη θεραπεία.
«Οι αντινεοπλασματικές θεραπείες μπορεί να επηρεάσουν τη γονιμότητα, επεμβαίνοντας σε διάφορα βιολογικά συστήματα», εξηγεί ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Οι θεραπείες μπορεί να επηρεάσουν τον νευροενδοκρινή άξονα, καθώς και τα ανώριμα και αναπτυσσόμενα ωοθυλάκια μέσα στις ωοθήκες. Μπορεί επίσης να επηρεάσουν τα όργανα της αναπαραγωγής που είναι καθοριστικά για την ολοκλήρωση μιας εγκυμοσύνης.
»Επιπλέον, μπορεί να μειώσουν την ωοθηκική εφεδρεία της γυναίκας και να προκαλέσουν βλάβες στο σύστημα αναπαραγωγής. Με αυτό τον τρόπο εμποδίζεται η εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου, η ανάπτυξη του εμβρύου ή/και η ολοκλήρωση της εγκυμοσύνης».
Τα κορίτσια εφηβικής και προεφηβικής ηλικίας συνήθως διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο υπογονιμότητας απ' ό,τι οι ενήλικες γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας.
Επιπλέον, ο κίνδυνος είναι πιθανότερος με ορισμένα χημειοθεραπευτικά φάρμακα, καθώς και όταν γίνεται ακτινοθεραπεία στην περιοχή της πυέλου.
Ακόμα και με τις πιο σύγχρονες, στοχευμένες θεραπείες και με τις ορμονικές θεραπείες μπορεί να υπάρξουν συνέπειες στη γονιμότητα.
Η κρυοσυντήρηση (κατάψυξη) εμβρύων ή ωαρίων
Τί επιλογές έχουν όμως οι γυναίκες που μαθαίνουν ότι έχουν καρκίνο, αλλά επιθυμούν να διατηρήσουν τη γονιμότητά τους; «Την τελευταία δεκαετία αναπτύχθηκαν αρκετές τεχνικές διατήρησης της γονιμότητας για τις γυναίκες με καρκίνο», απαντά ο ειδικός. «Ορισμένες από αυτές τις τεχνικές προέρχονται από τον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Άλλες έχουν αναπτυχθεί ειδικά για τις συγκεκριμένες ασθενείς».
Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κλινικής Ογκολογίας (ESMO), η κύρια μέθοδος διατήρησης της γυναικείας γονιμότητας πριν από τη θεραπεία για καρκίνο είναι η κρυοσυντήρηση εμβρύων ή ωοκυττάρων (ωαρίων).
Η κρυοσυντήρηση εμβρύων είναι η μέθοδος επιλογής κυρίως για τις ασθενείς με μόνιμους συντρόφους ή οι οποίες επιλέγουν κάποιον δότη σπέρματος. Η κρυοσυντήρηση ωαρίων είναι πιο κατάλληλη για τις ανήλικες ασθενείς καθώς και για τις νεαρές γυναίκες που δεν έχουν σύντροφο ή δεν επιθυμούν να αποκτήσουν μαζί του παιδί.
Και στις δύο περιπτώσεις, γίνεται ορμονική διέγερση των ωοθηκών και ωοληψία πριν από την έναρξη χημειοθεραπείας. Η διαδικασία αυτή παλαιότερα μπορούσε να καθυστερήσει την αντινεοπλασματική θεραπεία, αλλά πλέον ο σύγχρονος τρόπος διέγερσης των ωοθηκών αρχίζει άμεσα μετά το χειρουργείο, ανεξαρτήτως ημέρας περιόδου.
Επιπλέον, ταυτοχρόνως με τη χρήση γοναδοτροφινών γίνεται χορήγηση λετροζόλης, με σκοπό να κρατηθούν χαμηλά τα επίπεδα οιστρογόνων στο αίμα, ειδικά σε ορμονοεξαρτώμενους όγκους του μαστού.
Κρυοσυντήρηση ωοθηκικού ιστού
Σπανιότερα, εναλλακτική λύση για να διατηρηθεί η γονιμότητα είναι η κρυοσυντήρηση ωοθηκικού ιστού. Η μέθοδος αυτή έχει φτωχότερα αποτελέσματα και πολύ λιγότερες βιβλιογραφικές μελέτες, κατά τον Δρ. Βασιλόπουλο.
Κατά την κρυοσυντήρηση ωοθηκικού ιστού αφαιρείται τμήμα των ωοθηκών και καταψύχεται. Ο ιστός αυτός μεταμοσχεύεται εκ νέου στο σώμα της ασθενούς όταν ολοκληρώσει την αντινεοπλασματική θεραπεία της. Αν η γυναίκα πάσχει από καρκίνο ωοθηκών ή ενεργό λέμφωμα/λευχαιμία, ο ιστός ελέγχεται πρώτα στο μικροσκόπιο για να εξασφαλιστεί ότι δεν θα φέρει καρκινικά κύτταρα που μπορεί να εισαχθούν πίσω στο σώμα.
Μετάθεση ωοθηκών και τραχηλεκτομή
Για τις ασθενείς που θα υποβληθούν σε ακτινοθεραπεία στην περιοχή της πυέλου, μία άλλη λύση για να διατηρηθεί η γονιμότητα είναι η μετάθεση ωοθηκών. Πρόκειται για μία χειρουργική τεχνική, κατά την οποία οι ωοθήκες τοποθετούνται κάτω από το διάφραγμα.
Η επέμβαση γίνεται λαπαροσκοπικά σε ασθενείς που πάσχουν από ορισμένους καρκίνους (π.χ. λεμφώματα, καρκίνο τραχήλου μήτρας, καρκίνο παχέος εντέρου κ.λπ.). Στόχος είναι να απομακρυνθούν οι ωοθήκες από το πεδίο της ακτινοβολίας, για να μην καταστραφούν.
Αντίστοιχα, στις γυναίκες με αρχικού σταδίου καρκίνο του τραχήλου της μήτρας που πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις (π.χ. όγκος μεγέθους κάτω από 20 χιλιοστά, σύμφωνα με τις οδηγίες της ESMO), μπορεί να γίνει ριζική τραχηλεκτομή. Κατ' αυτήν, αφαιρείται ολόκληρος ο τράχηλος, αλλά όχι η μήτρα. Με αυτό τον τρόπο, η γυναίκα θα μπορέσει ενδεχομένως στο μέλλον να μείνει έγκυος.
Και φάρμακα
Τέλος, πριν από την χημειοθεραπεία μπορεί σε κάποιες ασθενείς να γίνει καταστολή της ωοθηκικής λειτουργίας. Αυτή επιτυγχάνεται με χορήγηση φαρμάκων (ανάλογα της GNRH) 1-2 εβδομάδες πριν από την έναρξη της θεραπείας. Στόχος της μεθόδου είναι η διατήρηση της ωοθηκικής εφεδρείας.
«Παρότι οι τεχνικές για να διατηρηθεί η γονιμότητα έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, πολλές νεαρές γυναίκες με καρκίνο δεν λαμβάνουν επαρκή πληροφόρηση για τις διαθέσιμες επιλογές», τονίζει ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Ωστόσο αυτό είναι λάθος, διότι για την πλειονότητα από αυτές ο καρκίνος δεν αποτελεί πλέον επάρατη νόσο. Εκτός, λοιπόν, από την αντιμετώπισή του, πρέπει να έχουν και μια καλή ποιότητα ζωής η οποία συχνά συμπεριλαμβάνει και την απόκτηση παιδιών στο μέλλον».
