Capital Controls: Πως θα γίνει η χαλάρωση σε αναλήψεις, λογαριασμούς

Με την μερική απελευθέρωση του ανοίγματος λογαριασμών από φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις, διευκόλυνση στη ρευστότητα από τις τράπεζες, καλύτερη διακίνηση κεφαλαίων προς το εξωτερικό, θα επιχειρηθεί η πρώτη φάση της χαλάρωσης των capital controls.

Η ανακοίνωση του υπουργείου Οικονομικών έχει ένα... οξύμωρο. Δεν αναφέρει πουθενά χρονικά όρια για το πότε θα γίνουν τα βήματα χαλάρωσης, κάτι που σημαίνει ότι δύο χρόνια μετά την επιβολή τους, ενδεχομένως να περάσει αρκετός καιρός ακόμη.

Σημαντικό είναι επίσης να υπάρξουν σύντομα κινήσεις ως προς την αύξηση του ορίου αναλήψεων στα 2.000 ευρώ το μήνα.

Επίσης, θα πρέπει να υπάρχουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις και κριτήρια για να γίνουν συγκεκριμένα βήματα.

Οπως τονίζεται στην ανακοίνωση: 

Σε συνέχεια των μέτρων χαλάρωσης που έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή, καθώς και των πρόσφατων θετικών οικονομικών εξελίξεων, και με στόχο την ενημέρωση του κοινού, οι ελληνικές αρχές δημοσιεύουν σήμερα τον οδικό χάρτη για την περαιτέρω σταδιακή χαλάρωση των περιορισμών στην ανάληψη μετρητών και τη μεταφορά κεφαλαίων με στόχο την πλήρη άρση τους, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη χρηματοπιστωτική και μακροοικονομική σταθερότητα. Ο οδικός χάρτης συντάχθηκε σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδος και είναι ένα μη δεσμευτικό από νομικής άποψης κείμενο, το οποίο αποτυπώνει τη στρατηγική των αρμοδίων αρχών.

Τα επόμενα βήματα προς την περαιτέρω χαλάρωση των περιορισμών στην ανάληψη μετρητών και τη μεταφορά κεφαλαίων θα πραγματοποιηθούν το συντομότερο δυνατόν, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης και προσεκτικής στρατηγικής, η οποία παρουσιάζεται στο συνημμένο οδικό χάρτη.

Ειδικότερα, ο οδικός χάρτης, περιγράφει σε στάδια τα ορόσημα που αποτελούν προϋποθέσεις για την υλοποίηση των βημάτων χαλάρωσης. Η υλοποίηση των βημάτων χαλάρωσης προβλέπεται να είναι σταδιακή, λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις στο οικονομικό περιβάλλον και κλίμα, ενώ η αλληλουχία των ενεργειών δεν είναι χρονικά οριοθετημένη - δεν υπάρχουν χρονικά όρια ως προς τη διάρκεια κάθε σταδίου.

Οδικός χάρτης για τη σταδιακή χαλάρωση και άρση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων

Εισαγωγή

Οι ελληνικές αρχές παρουσιάζουν τον οδικό χάρτη για την περαιτέρω σταδιακή χαλάρωση των περιορισμών στην ανάληψη μετρητών και στη μεταφορά κεφαλαίων, με στόχο την πλήρη άρση τους το συντομότερο δυνατόν, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη χρηματοπιστωτική και μακροοικονομική σταθερότητα. Ο οδικός χάρτης περιγράφει απλώς τις στρατηγικές επιδιώξεις των αρμόδιων αρχών και, συνεπώς, δεν είναι νομικά δεσμευτικός.

Οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων στην Ελλάδα επιβλήθηκαν τον Ιούνιο 2015, με σκοπό αφενός τη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, μέσω του περιορισμού των εκροών καταθέσεων από το τραπεζικό σύστημα, και, αφετέρου τη θωράκιση της ελληνικής οικονομίας από δυσμενείς μακροοικονομικές και χρηματοπιστωτικές εξελίξεις. Οι εκροές καταθέσεων σημαντικού ύψους, που είχαν προηγηθεί της επιβολής των περιορισμών, αντανακλούσαν σε μεγάλο βαθμό την αυξημένη αβεβαιότητα σχετικά με τις οικονομικές εξελίξεις το 2015. Η συνακόλουθη απώλεια ρευστότητας έθετε σε κίνδυνο τη σταθερότητα του εγχώριου χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθιστώντας αναγκαία την εισαγωγή περιορισμών στην ανάληψη μετρητών και στη μεταφορά κεφαλαίων.

Οι επιβληθέντες περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων αποτελούνται από τρεις πυλώνες:

Πυλώνας Ι: Περιορισμοί για την αποτροπή της ταχείας μείωσης των στοιχείων ενεργητικού και παθητικού των τραπεζών (όπως η απαγόρευση πρόωρης εξόφλησης δανείων και πρόωρης λήξης των καταθέσεων προθεσμίας).

Πυλώνας ΙΙ: Περιορισμοί στην ανάληψη μετρητών και στο άνοιγμα νέων λογαριασμών.

Πυλώνας ΙΙΙ: Περιορισμοί στη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό.

Από το καλοκαίρι του 2015 έχει επέλθει χαλάρωση των περιορισμών με διαδοχικά βήματα, που αποδίδεται και στη σταδιακή βελτίωση των οικονομικών προοπτικών χάρη στις θετικές εξελίξεις που σημειώθηκαν σε πολλούς τομείς. Πιο συγκεκριμένα:

• Οι μακροοικονομικές και χρηματοπιστωτικές συνθήκες παρουσίασαν ενδείξεις βελτίωσης, όπως αντανακλάται στη σταθεροποίηση του πραγματικού ΑΕΠ την περίοδο 2014-2016, μετά από έντονη υποχώρηση κατά την περίοδο 2008-2013.¹ Επίσης, βελτιώθηκαν οι συνθήκες χρηματοδότησης.

• Η ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης στο πλαίσιο του προγράμματος προσαρμογής ενίσχυσε σταδιακά την εμπιστοσύνη των αγορών, όπως αντανακλάται στην ανοδική τάση των καταθέσεων του ιδιωτικού τομέα, στην πτωτική τάση της εκροής μετρητών και στη μείωση των τραπεζογραμματίων σε κυκλοφορία.² Επιπλέον, από τον Ιούνιο 2016 οι τίτλοι που έχουν εκδοθεί ή είναι εγγυημένοι από το Ελληνικό Δημόσιο επανεντάχθηκαν στις αποδεκτές από το Ευρωσύστημα εξασφαλίσεις (waiver), αυξάνοντας έτσι τη διαθεσιμότητα εξασφαλίσεων/ενεχύρων των τραπεζών. Ως εκ τούτου, η ρευστότητα των τραπεζών βελτιώθηκε σημαντικά και μειώθηκε η προσφυγή τους σε χρηματοδότηση από την κεντρική τράπεζα, διευκολύνοντας την υιοθέτηση μέτρων περαιτέρω χαλάρωσης των περιορισμών κατά το έτος 2016.

• Η ανακεφαλαιοποίηση των σημαντικών ελληνικών τραπεζών στο τέλος του 2015 διαδραμάτισε επίσης σημαντικό θετικό ρόλο, καθώς αύξησε την ανθεκτικότητα των τραπεζών και την ικανότητά τους να διαχειρίζονται τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα στα χαρτοφυλάκιά τους, ενισχύοντας την εμπιστοσύνη των καταθετών και των συμμετεχόντων στην αγορά, όσον αφορά την παροχή ρευστότητας. Οι εξελίξεις αυτές προετοίμασαν το έδαφος για την επάνοδο πολλών τραπεζών στην κερδοφορία κατά τη διάρκεια του 2016.

• Η εκτεταμένη χρήση των ηλεκτρονικών τραπεζικών συναλλαγών και των συναλλαγών μέσω πιστωτικών και χρεωστικών καρτών, μετά την επιβολή των περιορισμών στην ανάληψη μετρητών και στη μεταφορά κεφαλαίων, συνέβαλε μεταξύ άλλων, στην αύξηση των εσόδων των τραπεζών.

Οι υπουργικές αποφάσεις για τη χαλάρωση των περιορισμών του Ιανουαρίου και του Ιουλίου 2016 κατήργησαν πλήρως τον πρώτο πυλώνα, δηλαδή τους περιορισμούς που αποσκοπούσαν στην αποτροπή της ταχείας μείωσης των στοιχείων ενεργητικού και παθητικού των τραπεζών, καθώς κρίθηκε ότι οι απαγορεύσεις της πρόωρης λήξης των προθεσμιακών καταθέσεων και της πρόωρης εξόφλησης δανείων δεν ήταν πλέον αναγκαίες. Επιπροσθέτως:

• Από τον Ιούλιο 2016 επιτράπηκε στους καταθέτες να πραγματοποιούν αναλήψεις μετρητών, χωρίς όριο, από χρηματικά ποσά, τα οποία κατατίθενται σε τραπεζικούς λογαριασμούς σε μετρητά³. Το μέτρο αυτό προσέφερε ασφάλεια και κίνητρα στους καταθέτες, ώστε να αυξήσουν τις καταθέσεις τους στις τράπεζες, ενώ παράλληλα μείωσε τον αποθησαυρισμό μετρητών και τους κινδύνους που πηγάζουν από τη διακράτηση μεγάλων χρηματικών ποσών σε μετρητά.

• Πρόσθετη χαλάρωση επήλθε με περαιτέρω μέτρα που αφορούν τον δεύτερο και τον τρίτο πυλώνα, στα οποία περιλαμβάνονται η παροχή της δυνατότητας σωρευτικής ανάληψης μετρητών στη διάρκεια μακρότερης χρονικής περιόδου, η αύξηση του επιτρεπόμενου ποσοστού ανάληψης μετρητών (στο 30%) από χρηματικά ποσά τα οποία μεταφέρονται από το εξωτερικό και η αύξηση του συνολικού μηνιαίου ορίου για τη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό, μέσω πιστωτικών ιδρυμάτων και ιδρυμάτων πληρωμών.

• Τέλος, αυξήθηκαν τα όρια των συναλλαγών, οι οποίες εγκρίνονται σε επίπεδο τραπεζών, ιδιαίτερα από τις υποεπιτροπές τους, γεγονός που μείωσε τον λειτουργικό και γραφειοκρατικό φόρτο της Επιτροπής Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών. Το ανωτέρω συνέβαλε στη μείωση κατά ένα τρίτο του μέσου όρου του μηνιαίου αριθμού των αιτημάτων έγκρισης συναλλαγών προς την Επιτροπή το 2016 σε σχέση με το 2015.

Το Νοέμβριο 2016 έγινε άρση της απαγόρευσης ανοίγματος λογαριασμών για εταιρείες που έχουν μορφή νομικού προσώπου και τηρούν διπλογραφικό λογιστικό σύστημα, ώστε να διευκολυνθεί περαιτέρω η ομαλή λειτουργία τους και να μειωθεί το κόστος συναλλαγών τους.

Τα προαναφερθέντα μέτρα χαλάρωσης είχαν θετικό αντίκτυπο στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και τις μακροοικονομικές εξελίξεις και προοπτικές, παρέχοντας ασφάλεια και κίνητρα στους καταθέτες, ώστε να διοχετεύουν πρόσθετη ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες. Αυτό δείχνει ότι η σταδιακή και προσεκτική χαλάρωση των περιορισμών μπορεί να ενισχύσει την εμπιστοσύνη του καταθετικού κοινού, συμβάλλοντας έτσι στην αύξηση των καταθέσεων και στη στήριξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Κατά τους πρώτους μήνες του 2017 οι επικρατούσες συνθήκες δεν επέτρεψαν την υλοποίηση μέτρων περαιτέρω χαλάρωσης.

Στην παρούσα συγκυρία, οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων που βρίσκονται σε ισχύ μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

Πυλώνας ΙΙ: Διατάξεις σχετικές με την ανάληψη μετρητών και το άνοιγμα νέων λογαριασμών

• Επιτρέπεται η ανάληψη μετρητών έως του ποσού των 840 ευρώ ανά δύο εβδομάδες, ανά καταθέτη (customer ID), ανά πιστωτικό ίδρυμα. Ωστόσο, δεν υπάρχει όριο στις αναλήψεις μετρητών από νέες καταθέσεις που πραγματοποιήθηκαν με μετρητά μετά τον Ιούλιο 2016.

• Επιτρέπεται η ανάληψη μετρητών έως και ποσοστού 30% επί των κεφαλαίων που μεταφέρονται από το εξωτερικό.

• Επιτρέπεται το άνοιγμα νέου λογαριασμού από φυσικά πρόσωπα, εφόσον είναι αναγκαίο, ακόμη και αν αυτό συνεπάγεται τη δημιουργία νέου κωδικού πελάτη (customer ID). Ωστόσο, στην τελευταία περίπτωση, δεν θα πρέπει να υπάρχει άλλος διαθέσιμος τραπεζικός λογαριασμός.

• Επιτρέπεται το άνοιγμα νέων λογαριασμών από ορισμένες επιχειρήσεις (βλ. παραπάνω).

Πυλώνας ΙΙΙ: Διατάξεις σχετικές με τη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό

• Η μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό επιτρέπεται έως του ποσού των 1.000 ευρώ μηνιαίως, ανά φυσικό ή νομικό πρόσωπο.

• Η ελεύθερη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό επιτρέπεται για κεφάλαια που έχουν εισαχθεί από το εξωτερικό.

• Η μεταφορά μετρητών στο εξωτερικό επιτρέπεται έως του ποσού των 2.000 ευρώ ανά φυσικό πρόσωπο και ανά ταξίδι.

• Όσον αφορά τη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό από τις επιχειρήσεις, οι υποεπιτροπές των τραπεζών εγκρίνουν τη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό, μόνο στο πλαίσιο των συνήθων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων τους, έως του ποσού των 350.000 ευρώ ημερησίως, και εντός συνολικού εβδομαδιαίου ορίου για κάθε πιστωτικό ίδρυμα. Η μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό επιτρέπεται επίσης έως του ποσού των 10.000 ευρώ ημερησίως ανά νομικό πρόσωπο ή επιτηδευματία, αποκλειστικά για συνήθεις επιχειρηματικές/επαγγελματικές δραστηριότητες, μέσω των καταστημάτων των πιστωτικών ιδρυμάτων χωρίς προηγούμενη έγκριση της υποεπιτροπής. Αυτή η μορφή μεταφοράς υπόκειται ομοίως σε ανώτατο συνολικό εβδομαδιαίο όριο για κάθε πιστωτικό ίδρυμα.

• Σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις, για τη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό απαιτείται προηγούμενη έγκριση από την Επιτροπή Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών.

Τα επόμενα βήματα προς την περαιτέρω χαλάρωση και άρση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων

Τα επόμενα βήματα προς την περαιτέρω χαλάρωση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων θα πρέπει να πραγματοποιηθούν το συντομότερο δυνατόν. Ωστόσο, τα βήματα αυτά θα πρέπει να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης και προσεκτικής στρατηγικής, που θα βασίζεται σε προϋποθέσεις, ώστε να διαφυλαχθεί η χρηματοπιστωτική και μακροοικονομική σταθερότητα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Ο παρών οδικός χάρτης έχει σκοπό να περιγράψει αυτήν τη στρατηγική και προβλέπει ότι η περαιτέρω χαλάρωση θα τελεί υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις (οι οποίες περιγράφονται αναλυτικότερα στους παρακάτω πίνακες):

• Βελτίωση των μακροοικονομικών συνθηκών, η οποία με τη σειρά της συμβάλλει αμφίδρομα στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος.

• Βελτίωση του κλίματος στις αγορές και στο καταθετικό κοινό, αντανακλώμενη μεταξύ άλλων και στην αύξηση των καταθέσεων του ιδιωτικού τομέα. (Δεδομένου ότι η χαλάρωση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων συμβάλλει με τη σειρά της στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος, πρόκειται και εδώ για αμφίδρομη σχέση.)

• Συνεχή πρόοδος όσον αφορά την υλοποίηση του προγράμματος προσαρμογής.

• Σταδιακή αποκατάσταση της πρόσβασης των ελληνικών τραπεζών και του Ελληνικού Δημοσίου στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

• Προσεκτική παρακολούθηση και ανάλυση της ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών κατά τη διαδικασία της χαλάρωσης των περιορισμών, καθώς και της ικανότητάς τους να αντεπεξέρχονται σε ενδεχόμενη μεταβλητότητα της ρευστότητάς τους κατά τη διαδικασία αυτή.

Η εκπλήρωση των ως άνω προϋποθέσεων κατά τη διαδικασία άρσης των περιορισμών στην ανάληψη μετρητών και στη μεταφορά κεφαλαίων θα μετριάσει τους εγγενείς κινδύνους και θα διασφαλίσει τη χρηματοπιστωτική και οικονομική σταθερότητα.

Η ενισχυμένη ρευστότητα των τραπεζών είναι σημαντική για τα περαιτέρω βήματα χαλάρωσης. Η πρόοδος στην υλοποίηση της στρατηγικής και των σχεδίων δράσης των τραπεζών για τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων, η συνεχής συμμόρφωση προς τις κεφαλαιακές απαιτήσεις, η διεύρυνση των διαθέσιμων εξασφαλίσεων και η μόνιμη βελτίωση της κερδοφορίας και της ανταγωνιστικότητάς τους θα επιτρέψουν στις τράπεζες να βελτιώσουν την πρόσβασή τους στις αγορές και να επεκτείνουν την παροχή πιστώσεων προς την πραγματική οικονομία, συμβάλλοντας έτσι στη διαδικασία χαλάρωσης.

Τα επόμενα βήματα χαλάρωσης θα επικεντρώνονται κυρίως στο δεύτερο πυλώνα, όπως, για παράδειγμα, στη σταδιακή άρση της απαγόρευσης ανοίγματος λογαριασμών από φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις και στη χαλάρωση των προϋποθέσεων για τη δημιουργία νέου κωδικού πελάτη (customer ID). Ο τρίτος πυλώνας, που αφορά τη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό, θα είναι το τελευταίο σκέλος των περιορισμών που θα αρθεί, δεδομένου ότι η χαλάρωσή του συνδέεται στενά με την αποκατάσταση της πρόσβασης της χώρας στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Επιπροσθέτως, προκειμένου να πραγματοποιηθούν τα βήματα χαλάρωσης, πρέπει να πληρούνται τα ακόλουθα κριτήρια:

• Πρώτον, οι μεταβολές του πλαισίου θα πρέπει να είναι άρτια σχεδιασμένες, ώστε η χαλάρωση των περιορισμών να γίνει με τρόπο που θα βελτιώνει τη λειτουργία της οικονομίας, χωρίς να υπονομεύεται η αποτελεσματικότητα των περιορισμών, που θα παραμένουν σε ισχύ ως προς τη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

• Δεύτερον, οι μεταβολές θα πρέπει να γίνουν: (α) σταδιακά και προσεκτικά, προκειμένου να αποφευχθούν οπισθοδρομήσεις και (β) βάσει συγκεκριμένων προϋποθέσεων, και όχι προκαθορισμένου χρονοδιαγράμματος, ώστε να μπορούν να αξιολογηθούν επαρκώς οι επιδράσεις των προηγούμενων μέτρων χαλάρωσης και οι συνθήκες που επικρατούν στο μεσοδιάστημα.

• Τρίτον, οι μεταβολές θα πρέπει να πραγματοποιούνται στη βάση συναίνεσης, λαμβάνοντας υπόψη παραμέτρους, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και ο ηθικός κίνδυνος, με σκοπό την προστασία της εμπιστοσύνης και την υποστήριξη της στρατηγικής για την άρση των περιορισμών.

• Τέταρτον, ο αντίκτυπος των μεταβολών του πλαισίου στην οικονομία θα πρέπει να αξιολογείται προσεκτικά. Σκοπός των μεταβολών θα πρέπει να είναι η βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος, η προώθηση της επιχειρηματικότητας, η διευκόλυνση νέων επενδύσεων, περιλαμβανομένων των ξένων επενδύσεων, και η στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης.

• Πέμπτον, οι μεταβολές θα πρέπει να περιορίζουν τη γραφειοκρατία και το σχετικό με αυτή κόστος στον αναγκαίο βαθμό.

• Έκτον, η συμμόρφωση, τόσο των τραπεζών όσο και των συναλλασσόμενων, με τους εναπομένοντες περιορισμούς πρέπει να παρακολουθείται στενά, προκειμένου να διασφαλίζεται η αποτελεσματικότητά τους.

Εν κατακλείδι, το πλαίσιο των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων γίνεται σταδιακά χαλαρότερο και οι ελληνικές αρχές, σε διαβούλευση με τους θεσμούς, καταβάλλουν προσπάθειες να καταργήσουν τους περιορισμούς το συντομότερο δυνατόν, διαφυλάττοντας παράλληλα τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει έναν οδικό χάρτη προς την πλήρη άρση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων. Περιγράφει, σε στάδια, τα ορόσημα που αποτελούν προϋποθέσεις για την υλοποίηση των βημάτων χαλάρωσης. Τα βήματα χαλάρωσης, ακόμη και κατά το ίδιο στάδιο, είναι δυνατόν να υλοποιούνται σταδιακά και όχι ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις στο οικονομικό περιβάλλον και κλίμα, και ανάλογα με τον δυνητικό αντίκτυπο των μέτρων χαλάρωσης στη ρευστότητα των τραπεζών και στην εμπιστοσύνη των καταθετών. Τέλος, η αλληλουχία των ενεργειών, όπως περιγράφεται σε γενικές γραμμές στη συνέχεια, δεν είναι χρονικά οριοθετημένη, δηλαδή δεν υπάρχουν προκαθορισμένα χρονικά όρια ως προς τη διάρκεια του κάθε σταδίου, καθώς αυτό ουσιαστικά θα εξαρτηθεί από τον βαθμό εκπλήρωσης των συγκεκριμένων προϋποθέσεων.

Υπό υλοποίηση

Ενδιάμεσο Στάδιο Α

Ενδιάμεσο Στάδιο Β

Τελικό Στάδιο