Η Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου, στο ανατολικό άκρο της Κρήτης, έχει ανεπτυγμένα τουριστικά κέντρα, χωριά με έντονο παραδοσιακό χρώμα και μοναδικές φυσικές ομορφιές.
Όμως, ξεχωριστό χρώμα στο Λασίθι δίνουν και τα νησάκια που βρίσκονται σε μικρή ή και λίγο μεγαλύτερη απόσταση από τις ακτές του. Δύο από αυτά, η φημισμένη Σπιναλόγκα και η παραδεισένια Χρυσή, εντυπωσιάζουν τους ταξιδιώτες και τους παραθεριστές.
Η Σπιναλόγκα, γνωστή και ως Καλυδών, είναι μια βραχονησίδα που βρίσκεται στο στόμιο του κόλπου της Ελούντας, σε θέση στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο του φυσικού λιμανιού της. Εκδρομικά σκάφη συνδέουν τη Σπιναλόγκα με την Ελούντα (Σχίσμα), τον οικισμό Πλάκα και τον Άγιο Νικόλαο, την πρωτεύουσα του Λασιθίου.
Η βραχονησίδα των 85 περίπου στρεμμάτων θωρακίστηκε με οχυρωματικό περίβολο κατά τους Ελληνιστικούς Χρόνους (σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή), προκειμένου να προστατευτεί η πόλη Ολούς (Ολούντα).
Την περίοδο 1579-1586, στο πλαίσιο των μεγάλων οχυρωματικών έργων τους στην Κρήτη, οι Ενετοί οικοδόμησαν στη Σπιναλόγκα φρούριο, ένα από τα πλέον σημαντικά επιθαλάσσια οχυρά ολόκληρης της Μεσογείου. Το φρούριο αυτό υπέστη επισκευές και μετατροπές πριν και κατά τη διάρκεια του Κρητικού Πολέμου των ετών 1645-1669.
Επί Ενετοκρατίας το φρούριο της Σπιναλόγκας χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς. Μετά την παράδοση του Χάνδακα στους Τούρκους, το Σεπτέμβριο του 1669, η Σπιναλόγκα παρέμεινε υπό ενετική κατοχή. Το φρούριο έπεσε τελικά στα χέρια των Τούρκων το 1715, ύστερα από πολιορκία.
Με την πάροδο του χρόνου διαμορφώθηκε στη Σπιναλόγκα ένας μουσουλμανικός οικισμός, ενώ το φρούριο της βραχονησίδας χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας και απομόνωσης.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα η εικόνα του απομονωμένου και απρόσιτου οικισμού της Σπιναλόγκας άλλαξε, καθώς άρχισαν να συγκεντρώνονται εκεί πολυάριθμοι έμποροι και ναυτικοί, που δραστηριοποιήθηκαν στο εξαγωγικό εμπόριο. Οι πολιτικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα στην Κρήτη περί τα τέλη του 19ου αιώνα διέκοψαν την περίοδο ακμής και πολεοδομικής ανάπτυξης του οικισμού της Σπιναλόγκας.
Αφού προηγήθηκε, στα τέλη του 19ου αιώνα, η βραχύβια εγκατάσταση γαλλικών στρατιωτικών δυνάμεων, η Κρητική Πολιτεία αποφάσισε το 1903 να προβεί στην ίδρυση λεπροκομείου στη Σπιναλόγκα. Το λεπροκομείο, όπου φιλοξενήθηκαν πάσχοντες από τη νόσο του Χάνσεν που προέρχονταν από την Κρήτη αλλά και τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, λειτούργησε έως το 1957, γεγονός που κατέστησε τη βραχονησίδα τόπο ιστορικής μνήμης και ιδιαίτερου συμβολισμού.
Σε αντίθεση με τη Σπιναλόγκα, που βρέχεται από τα νερά του Κρητικού πελάγους, η Χρυσή είναι ένα νησάκι του Λιβυκού πελάγους. Πιο συγκεκριμένα, βρίσκεται απέναντι από την Iεράπετρα, σε απόσταση 8 ναυτικών μιλίων (εκδρομικά καραβάκια συνδέουν την Ιεράπετρα με τη Χρυσή).
Το ανατολικό τμήμα του νησιού στολίζουν αμμόλοφοι, κέδρα και εξωτικές παραλίες με γαλαζοπράσινα νερά (ονομαστή είναι η Πελεγκρίνα), ενώ στο δυτικό τμήμα κυριαρχούν οι όμορφες βραχώδεις ακρογιαλιές.
Αξιοθέατο αποτελεί το γραφικό ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, στα βορειοδυτικά της Χρυσής. Ο γύρος του νησιού με τα πόδια διαρκεί 3,5 ώρες περίπου.
