Ο διαπρεπής βιολιστής, Λεωνίδας Καβάκος, παίζει Μπετόβεν στο Μέγαρο με μαέστρο τον Ζούμπιν Μέτα.Σε μια συνέντευξη στην οποία γίνεται εκφραστικός σε κάθε λέξη του...
Συντάκτης:Ματούλα Κουστένη
«Θέλετε μήπως να βρεθούμε στο Μέγαρο σε κάποια από τις πρόβες;» ρώτησα τονΛεωνίδα Καβάκο λίγο πριν κλείσουμε το ραντεβού μας. «Δεν έχω πρόβες, θα πάω κατευθείαν την Κυριακή». Προσπάθησα να δείξω ατάραχη, αλλά λίγο μετά επανήλθα: «Δηλαδή θα συμπράξετε με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ και μαέστρο τον Ζούμπιν Μέτα χωρίς να έχετε κάνει πρόβα;» «Θα κάνουμε την ίδια μέρα το πρωί», μου απάντησε. «Με τον Ζούμπιν έχουμε ξαναπαίξει αυτό το έργο κι έτσι δεν έχουμε να περάσουμε προκαταρκτική συνάντηση. Υπάρχει εμπιστοσύνη».
Ετσι ξεκίνησε η κουβέντα μας με τον σπουδαιότερο Ελληνα βιολιστή. Πολυβραβευμένος τα τελευταία χρόνια στο υψηλότερο επίπεδο του καλλιτεχνικού στίβου, υποψήφιος για Γκράμι πέρσι και διαρκώς παρών στις σημαντικότερες μουσικές αίθουσες του κόσμου, ο 47χρονος Λ. Καβάκος είναι από κοντά όπως και στη σκηνή: ένας μοναδικός συνδυασμός ηρεμίας, σοφίας και βιρτουοζιτέ. Αρχίσαμε μιλώντας για το άμεσο μέλλον και δύο ώρες μετά είχαμε καταλήξει στο μακρινό παρελθόν.
Το ημερολόγιό του έχει κλεισμένες συναυλίες για τα επόμενα δυόμισι χρόαύριο το ελληνικό κοινό θα τον απολαύσει ξανά σε μια συνάντηση με έναν άλλο πρόσωπο της κλασικής που στην Ελλάδα -και παγκοσμίως- λατρεύεται ως ροκ σταρ: ο Ζούμπιν Μέτα είναι με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ για τρίτη συνεχή χρονιά στην Αθήνα και έχουν ετοιμάσει ένα πρόγραμμα αποκλειστικά με Μπετόβεν (με τον Καβάκο θα παίξουν το Κοντσέρτο για βιολί σε ρε μείζονα).
Κάθε φορά σε ένα έργο προχωράς όσο αυτό σου επιτρέπει. Είναι σαν ένα φιλοσοφικό κείμενο που εισχωρείς σε αυτό ανάλογα τις δυνατότητες και το σημείο εκκίνησης. Δεν ξεκινώ από το ίδιο σημείο σήμερα σε σχέση με τα 19 μου χρόνια, διότι ούτε η αντίληψη, ούτε η ωριμότητα, ούτε η πείρα, η συνοχή η μελέτη, η γνώση, είναι ίδια. Δεν αρχίζεις ποτέ από μια λευκή κόλλα χαρτί, αλλά από μια σελίδα όπου διαρκώς προστίθενται πράγματα. Είναι συναισθηματική τοποθέτηση να θεωρείς ότι στα νιάτα σου μπορείς να έχεις πιο γοητευτικό αποτέλεσμα. Τα έργα αυτά είναι αιώνια και πρέπει να τα προσεγγίζεις με δέος και έχοντας πάντα συναίσθηση ότι είμαστε μονίμως υπό αυτά.
• Παρ’ όλα αυτά η αναγνώριση δεν σας κάνει να αισθάνεστε ένα είδος δικαίωσης με τα χρόνια;
Η δικαίωση διαρκεί ώς την επόμενη συναυλία. Ως ακροατής μπορώ να πω για κάποιον άλλον αν έχει διακριθεί. Για τον εαυτό μου, όχι. Κάθε συναυλία είναι μια νέα αρχή. Ποτέ δεν πίστεψα ότι μετά από ένα βραβείο κάνεις ό,τι θέλεις. Οσα περισσότερα ξέρει κανείς, τόσο πιο ανασφαλής γίνεται. Οταν το ραντάρ είναι ανοιχτό και συλλέγει πληροφορίες, τόσο πιο πολύ θέλεις να ανακαλύψεις όσα δεν γνωρίζεις.
• Σε εκτελέσεις που απαιτούν τόσο καλή προετοιμασία και ακρίβεια ο αυθορμητισμός χωράει;
Χωράει, αλλά δεν ξέρεις πότε θα εμφανιστεί. Είναι απολύτως απρογραμμάτιστο και ανεξέλεγκτο. Οταν έρθει, δεν μπορείς να τον αποφύγεις. Είναι η μαγεία και το ζητούμενο μιας ζωντανής εμφάνισης.
• Πόσες ώρες την ημέρα μελετάτε;
Δεν έχω ρουτίνα, όσες χρειάζεται. Το πιο σημαντικό όταν έχεις συνεχή ροή συναυλιών είναι να είσαι καλά προετοιμασμένος τη σωστή στιγμή. Αλλες φορές το καταφέρνω μελετώντας όλη μέρα, άλλες είμαι έτοιμος σε 2-3 ώρες.
• Ξέρετε ότι μια μερίδα του ελληνικού κοινού σας αντιμετωπίζει σαν μικρό Θεό;
Δεν ξέρω αν θα το έλεγα έτσι, αλλά νομίζω ότι έχουμε χτίσει μια εμπιστοσύνη με το ελληνικό κοινό. Ξέρουν τι θα ακούσουν από θέμα ποιότητας και δεν είναι και συχνές οι εμφανίσεις μου εδώ, δυστυχώς.
• Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η Ελλάδα είναι μια χώρα που αν τη σκεφτούμε σε ένα άλλο γεωγραφικό χώρο, χωρίς τα αρχαία μνημεία, πείτε μου τι σχέση έχει με τον πολιτισμό σήμερα; Είναι ίσως η πιο απολίτιστη χώρα της Ευρώπης και φαίνεται σε όλες μας τις επιλογές. Το γεγονός ότι το Μέγαρο Μουσικής θα γεμίσει με 2.000 κόσμου και θα μείνουν κι άλλοι τόσοι απέξω, δεν σημαίνει ότι η χώρα έχει ανάγκη, αποζητά την κουλτούρα. Δυστυχώς μέσα σε αυτό το οδυνηρό πλαίσιο κινούνται όλα και δεν ντρέπεται κανείς γι’ αυτό.
• Στο εξωτερικό σάς έτυχε να «απολογηθείτε» γι’ αυτό;
Οχι, γιατί κανείς δεν ενδιαφέρεται πώς κινείται πολιτιστικά η Ελλάδα. Το πρόβλημα είναι δικό μας, αλλά βλέπετε ότι ακόμα και τώρα, σε μια ώρα δίκης για τη χώρα, τίποτα δεν λειτουργεί. Δεν ενδιαφερόμαστε για τίποτα, δεν αγαπάμε κανέναν και δεν δημιουργούμε απολύτως τίποτα. Οποιοσδήποτε πολιτισμένος λαός δεν θα είχε επιτρέψει να φτάσουμε εδώ.
Τις κορόνες τού στιλ «μας κυβερνούν οι ξένοι» τις ακούω βερεσέ. Δηλαδή τόσα χρόνια με τις επιλογές μας θριαμβεύαμε και τώρα μας υποδούλωσαν οι ξένοι και χάθηκε το αριστείο; Ζούμε τα αποτελέσματα του ελλείμματος πολιτισμού.
• Μόνο;
Κοιτάξτε, οι Ελληνες είναι από τη φύση τους καχύποπτοι. Πώς μπόρεσαν να φάνε τόσο ηλίθια και πολλά ψέματα τον Ιανουάριο; Ενας απλά σκεπτόμενος άνθρωπος θα καταλάβαινε ότι τη στιγμή που πνίγομαι το λογικό είναι να έρθει κάποιος να με βοηθήσει να μη χάσω τη ζωή μου. Κι έπειτα να μου πει τώρα συνέχισε να προσπαθείς να κολυμπήσεις. Κι όμως, ο σοφός λαός πίστεψε εκείνον που του έλεγε ότι μπορείς από τον βάλτο να ανεβείς στον ουρανό. Και ποια είναι η κατάληξη; Και θα πληρώσουν όσοι πίστεψαν τα ψέματα και στον βάλτο παραμένουμε.
• Οι πολιτικοί είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας;
Φυσικά, γι’ αυτό και οι προηγούμενοι ήταν εξίσου άξεστοι, άτολμοι, ατάλαντοι. Αν μεταφέραμε τους Ελληνες πολιτικούς των 30 τελευταίων ετών στον μουσικό στίβο, θα ήταν όλοι στο καναβάτσο.
Ελπίζω στην αλλαγή, που ενδεχομένως να έρθει από τις φωτεινές εξαιρέσεις. Βλέπετε, για παράδειγμα, το Ιδρυμα Σταύρος Νιαρχος - με το οποίο διευκρινίζω δεν έχω την παραμικρή σχέση. Οποια πέτρα και να σηκώσεις, βρίσκεις μια καταπληκτική ενέργειά του που έρχεται και κουμπώνει με τις ανάγκες της κοινωνίας. Είναι ευεργέτες μέγιστοι. Αποδεικνύουν την ευαισθησία και την αγάπη τους καθημερινά.
Στην απόλυτη ανικανότητα του κρατικού μηχανισμού και την απόλυτη άρνηση του κόσμου να σκιστεί στη δουλειά, να ανακαλύψει, να προοδεύσει, μπορούμε να στραφούμε στους ιδιώτες και τους ευεργέτες. Αλλά εδώ μισούμε οτιδήποτε δημιουργεί συνθήκες ανταγωνισμού στην αγορά. Δεν θέλουμε να υπάρχει συναγωνισμός, αλλά μονιμότητα, όλοι επιδιώκουν να κρατήσουν τα μονοπώλια.
• Αισθάνεστε λοιπόν αδιέξοδο μπροστά στην κάλπη;
Ψηφίζω ανελλιπώς και το θεωρώ ύψιστη υποχρέωσή μου. Δεν υπάρχουν αδιέξοδα, διότι ψηφίζεις το λιγότερο κακό. Αυτό επιτάσσει η δική μου λογική. Αν θέλω να δω κάποιο φως στην άκρη του τούνελ, δεν ψάχνω τη διαδικασία που θα με περάσει αυτομάτως εκτός τούνελ. Είναι πιο υγιές να αναζητήσω τη διαδικασία που θα με προχωρήσει λίγο πιο μπροστά. Αυτός είναι και ο ρόλος του πολιτικού: με ειλικρινή λόγο να εξηγήσει τη διαδικασία που θα τον φέρει ώς το ευτυχές τέλος.
Ο τίμιος αγώνας είναι αυτός που δικαιώνεται και ο άτιμος αυτός που πληρώνεται. Αλλά βλέπετε, εδώ ζητάμε από όλους να πληρώσουν, όμως -όπως μόλις έμαθα- εξαιρούμε την Εκκλησία από τις δύσκολες αποφάσεις. Ειλικρινά, μπορεί να μου εξηγήσει αυτός ο συρφετός των άθεων την επιλογή του; Γιατί δεν βοηθούν με τον ίδιο τρόπο και τους υπόλοιπους, που συμβάλλουν στην κοινωνία με τη φιλανθρωπία τους; Γιατί δεν δίνουν κίνητρα στις χορηγίες, που σε τέτοια εποχή θα μπορούσαν να γίνουν το καύσιμο για να ξαναπάρει μπρος η μηχανή;
• Συμβουλεύετε τις δύο κόρες σας να φύγουν στο εξωτερικό;
Οχι, κάθε άλλο. Θεωρώ ότι σε αυτή τη χρονική περίοδο, δηλαδή μετά τη σταύρωση, έρχεται η ανάσταση. Είναι εποχή που θα επιτύχουν όσοι με διορατικότητα βρουν και καλύψουν κενά στην κοινωνία και την εργασία. Aρκεί να θέλει κανείς να δουλέψει, να μην ταυτιστεί με τη χαλαρότητα που επικρατεί σε όλα τα επίπεδα και να αποφασίσει ότι δεν θα ακολουθεί τον συρμό ως ουραγος. Δεν ταυτίζομαι με τις λαϊκιστικές απόψεις ότι τα καλύτερα παιδιά μας φεύγουν έξω. Καλά κάνουν, αλλά δεν είναι μόνο αυτή η πιθανότητα επιβίωσης. Νομοτελειακά, ελπίδα για αναγέννηση έχουμε όλοι.
• Δεν πιέσατε καμία από τις δύο να ασχοληθούν με τη μουσική;
Τους είπα ότι ώς τα 14 έπρεπε να είχαν αποφασίσει. Μάλλον δεν άντεξαν την πίεση των πρώτων ετών. Ετσι στην εφηβεία μού είπαν: «Θα μας αγαπάς αν σταματήσουμε;» και το έκοψαν. Ελειπα κι αρκετό χρόνο, οπότε δεν υπήρξα αρκετά αυστηρός.
Αντιθέτως, ο δικός μου πατέρας μού αγόρασε ως δώρο το πρώτο βιολί και ήταν αρκετά επίμονος τις στιγμές που το έβαζα κάτω. Οχι γιατί ήθελε να διακριθώ, αλλά για να είμαι συνεπής και να προοδεύω. Με τα έγχορδα αργείς να αποζημιωθείς με ωραίο ήχο, οπότε τα πρώτα χρόνια είναι βασανιστικά. Από τη μια δεν ζούσα χωρίς αυτό κι από την άλλη πιεζόμουν. Ομως η παιδεία είναι μια τριβή που πρέπει να υποστείς. Για να φτάσεις στην τέχνη, που είναι η πηγή ζωής.
Ο Μπετόβεν, ο Μέτα κι οι άλλοι...
Το έργο που θα παίξουμε αύριο στο Μέγαρο, το Κοντσέρτο για βιολί σε ρε μείζονα του Μπετόβεν, είναι σίγουρα το σημαντικότερο που έχουμε στο ρεπερτόριο με ορχήστρα. Είναι ο Μπετόβεν σε όλο του το μεγαλείο.
Δεν είναι δραματικό, όπως συνήθως από τον συγκεκριμένο συνθέτη, αλλά κυρίως λυρικό. Εχει εκπλήξεις, αλλά έχει και μια σπουδαία ηρεμία. Κυρίως στο β΄ μέρος η φωνή του βιολιού είναι αγγελική. Και να σκεφτεί κανείς ότι είχε προηγηθεί για τον Μπετόβεν η περίφημη Τρίτη Συμφωνία (“Ηρωική”) κι ακολούθησε η 5η Συμφωνία. Καταλαβαίνει κανείς τη διαφορετικότητα.
• Και ο Ζούμπιν Μέτα, θα μπορούσε άραγε ένας σπουδαίος μαέστρος να σας προκαλέσει -έστω ενδόμυχα- ανταγωνισμό;
Οχι, επ' ουδενί. Πάνω στη σκηνή συνεισφέρει ο καθένας με το ταλέντο και την πείρα του για να υπάρξει ομοψυχία, συντονισμός. Το ζητούμενο είναι αυτό που προκύπτει στο τέλος να ακούγεται σαν μια φωνή. Ο Ζούμπιν είναι από τους σημαντικότερους μαέστρους παγκοσμίως όχι μόνο λόγω ταλέντου, αλλά και διότι πάντοτε η προσπάθειά του ερχόταν από μια ανθρώπινη σκοπιά. Δεν έχει αγνοήσει ποτέ τα στοιχεία της ζωής και της κοινωνίας. Εχει μουσικό μεγαλείο και υπέροχη ψυχή.
• Υποθέτω δεν πέφτετε πάντα σε τόσο καλά χέρια.
Διαλέγεις σωστά συνεργάτες σημαίνει να λαμβάνεις υπ' όψιν όχι πόσο διάσημος είναι κάποιος, αλλά πώς αντιμετωπίζει τους συνθέτες, πού κινείται μουσικά και τι έχει κάνει ώς τώρα. Επάνω στη σκηνή δεν χωρούν ελιγμοί. Είναι μια στιγμή αλήθειας, που αν δεν συνυπάρξεις με όλη σου την καρδιά, δεν παίρνεις αποτέλεσμα. Αν δεν είσαι ψύχραιμος και κατασταλαγμένος δεν αντιμετωπίζονται 4.000 μάτια...
Εγώ με την αριστεία είμαι, όχι με τον Μπαλτά
• Να σας ρωτήσω αν θα αναλαμβάνατε έναν κρατικό πολιτιστικό φορέα;
Να έχω προϊστάμενο τον Μπαλτά; Το σκέπτεστε αυτό; Κάποιον που δηλώνει κατά της αριστείας; Δεν ανέχομαι ανθρώπους τέτοιου τύπου εγώ, που από μικρό παιδί δουλεύω σκληρά, κρίνομαι διαρκώς, δεν σταμάτησα να με αμφισβητώ, δεν εφησυχάζω λεπτό.
Ιnfo:
Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης. Κυριακή 18 Οκτωβρίου. Στις 8.30 μ.μ.
efsyn.gr
