Η στροφή προς τη λιτότητα και τη νομισματική σύσφιξη το 2010-2011 ήταν μια πολιτική επιλογή: θα μπορούσαν να είχαν γίνει διαφορετικές επιλογές, αναφέρει σχόλιο στους Financial Times.
Αν είχαν γίνει νωρίτερα οι αναδιαρθρώσεις του κρατικού και τραπεζικού χρέους στην Ελλάδα, θα είχε αφαιρεθεί η ανάγκη για τεράστια επίσημα δάνεια διάσωσης.
Το σχόλιο στους Financial Times αναφέρει:
Το μεγαλύτερο ερώτημα που προέκυψε από την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ τον περασμένο Ιανουάριο δεν αφορούσε την Ελλάδα. Αφορούσε το αν οποιοσδήποτε εθνικός πληθυσμός που έχει υιοθετήσει το ευρώ μπορεί να εκφράσει ουσιαστικά μια δημοκρατική επιλογή.
Αυτή είναι μια περίπτωση δοκιμασίας του ίδιου του ευρώ. Αν η νομισματική ένωση και η δημοκρατία είναι ασύμβατες, ακόμα και οι πιο πιστοί φίλοι του ευρώ πρέπει να επιλέξουν το δεύτερο.
Ευτυχώς, δεν το κάνουν. Όμως η ευρωπαϊκή πολιτική βασίζεται στην αντίθετη άποψη. Χωρίς μια αλλαγή προσέγγισης, θα πρέπει να οδηγήσει σε αποτυχία.
Ο κατάλογος των πιέσεων επί του αυτοπροσδιορισμού της Ελλάδας είναι μοναδικά μακρύς. Περιλαμβάνει, πρώτον, την έκτακτη μικροδιαχείριση πολιτικής από τους πιστωτές. Δεύτερον, την αδιάντροπη παρέμβαση στις ελληνικές εκλογές από ευρωπαίους ηγέτες που τόσο το 2012 όσο και το 2015 κατέστησαν σαφές πως ήθελαν οι έλληνες να επανεκλέξουν τις ίδιες ανυπόληπτες ελίτ.
Τρίτον, οι τεράστιες προσπάθειες που έγιναν για να αποφευχθεί η οποιαδήποτε δημοψηφισματική αναστάτωση, ή ακόμα και στήριξη, του προγράμματος πολιτικής της ευρωζώνης.
Τον Νοέμβριο του 2011, η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ και ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί, εκφόβισαν τον τότε πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου ώστε να μην εδραιώσει την «ιδιοκτησία» του δεύτερου πακέτου διάσωσης (και των όρων που το συνόδευαν) μέσω δημοψηφίσματος. Αν και η ευρωζώνη απέτυχε να τρομάξει τον ΣΥΡΙΖΑ για να μην διενεργήσει το δημοψήφισμα τον Ιούνιο, δεν είναι ότι δεν προσπάθησε.
Προς τι αυτή η εκπληκτικά αγκαθερή συμπεριφορά ως προς το να επιτρέπεται στους ανθρώπους να κάνουν μια επιλογή; Η απάντηση είναι τόσο προφανής όσο και ανησυχητική. Οι ηγέτες της Ευρώπης φοβούνται πως ο λαός θα επιλέξει λάθος.
Στην Ελλάδα, οι δημοσκοπήσεις είναι αξιοσημείωτα σταθερές σε δυο πράγματα: ότι οι περισσότεροι Έλληνες θέλουν να κρατήσουν ως νόμισμά τους το ευρώ και ότι οι περισσότεροι επίσης απορρίπτουν τις πολιτικές που τους επιβάλλονται από τους πιστωτές θεσμούς, γνωστούς παλαιότερα ως τρόικα. Αυτό σήμαινε το συντριπτικό «όχι» αυτό το καλοκαίρι: και αυτό είναι που θα έδειχνε επίσης το δημοψήφισμα του κ. Παπανδρέου, αν δεν είχε αποτραπεί η διενέργειά του.
Είναι η έκφραση αυτής της συγκεκριμένης προτίμησης –διατήρηση του ευρώ αλλά με διαφορετικές πολιτικές- που η πολιτική ελίτ της ευρωζώνης έχει κάνει το παν για να αποτρέψει. Είναι δικαιολογημένο αυτό; Υπάρχουν τρεις ερμηνείες: η μια είναι υποκριτική, η άλλη φιλανθρωπική και η άλλη κυνική. Και οι τρεις είναι βαθύτατα ανησυχητικές για οποιονδήποτε δημοκράτη.
Υποκρισία
Η υποκριτική ερμηνεία είναι πως ο ελληνικός πληθυσμός ψήφισε υπέρ του να πάρει τσάμπα περισσότερα χρήματα από άλλους. Αυτό δεν είναι μια νόμιμη επιλογή την οποία δίνει η δημοκρατία. Όμως η κυβέρνηση της Ελλάδας έχει καταφέρει να τα βγάλει πέρα από το 2013. Και ακόμα και πριν από αυτό μόλις το ένα δέκατο των δανείων πήγαν για την κάλυψη πρωτογενών δαπανών. Στην καλύτερη περίπτωση «το ευρώ με εναλλακτικές πολιτικές» σημαίνει μια χρεοκοπία εντός της ευρωζώνης.
Η φιλανθρωπική ερμηνεία είναι πως οι ηγέτες της ευρωζώνης πιστεύουν πως δεν υπάρχει εναλλακτική –πέραν της πλήρους διάλυσης της ευρωζώνης- έναντι των πολιτικών που υποστηρίζουν, οι οποίες αγοράζουν οικονομική στήριξη από τη Γερμανία και άλλες πιστώτριες χώρες με αντάλλαγμα αυστηρή δημοσιονομική και νομισματική πολιτική και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που επιβάλλονται από το κέντρο.
Ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, είναι ο πιο ξεκάθαρος υποστηρικτής αυτής της ιδέας. Υποστηρίζει πως όλα τα μέλη της ευρωζώνης έχουν συμφέρον να διασφαλίσουν πως κανένα μέλος δεν θα είναι καλύτερα αν φύγει από τη νομισματική ένωση, και έχουν δίκιο να ζητούν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να λειτουργήσει καλύτερα η ευρωζώνη.
Η κακεντρεχής ερμηνεία είναι ότι, έχοντας δοκιμάσει την αξιοπιστία τους έναντι πολιτικών που μπορούν δικαίως να κατηγορηθούν ότι καθυστερούν την οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης, οι εδραιωμένες ελίτ δεν αντέχουν να παραδεχθούν ότι είχαν λάθος. Ο ισχυρισμός ότι δεν υπήρχε εναλλακτική δεν μπορεί να επιβιώσει της επίδειξης μιας εναλλακτικής που είναι αποτελεσματική. Έτσι η πολιτική αναγκαιότητα είναι να επιμένουν πως το ευρώ απαιτεί τον σεβασμό της πλειοψηφούσας γνώμης περί παροχής ρευστότητας έναντι ελέγχου –και πως η αμφισβήτηση αυτού αναλογεί σε εγκατάλειψη του ευρώ.
Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια. Αν είχαν γίνει νωρίτερα οι αναδιαρθρώσεις του κρατικού και τραπεζικού χρέους στην Ελλάδα, θα είχε αφαιρεθεί η ανάγκη για τεράστια επίσημα δάνεια διάσωσης. Η στροφή προς τη λιτότητα και τη νομισματική σύσφιξη το 2010-2011 ήταν μια πολιτική επιλογή: θα μπορούσαν να είχαν γίνει διαφορετικές επιλογές. Και η ατζέντα των μεταρρυθμίσεων που τώρα σχηματίζει την ηγεμονική ιδεολογία της Ευρώπης μπορεί ή μπορεί να μην είναι καλή για την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη –η έρευνα του ΔΝΤ δίνει μια ανάμεικτη ετυμηγορία- όμως σίγουρα δεν είναι εκ των ων ουκ άνευ για την επιβίωση του ευρώ. Αν μια χώρα επιλέξει λιγότερο φιλικές προς την ανάπτυξη πολιτικές απ' ότι άλλες χώρες, θα πρέπει πολύ απλά να αποδεχτεί ότι θα μένει πίσω. Έτσι θα έπρεπε να είναι σε μια ένωση δημοκρατιών.
Ωστόσο, ανυπολόγιστος αριθμός ανεξάρτητων παρατηρητών «αγόρασαν» άκριτα την ρητορική της «μη ύπαρξης εναλλακτικής», χωρίς να αντιλαμβάνονται πως αν αυτό αληθεύει, τότε πρόκειται για έναν τρομερό κατηγορητήριο κατά της νομισματικής ένωσης. Ο στόχος του ευρώ ήταν να ομαλοποιήσει το διασυνοριακό εμπόριο και τις επενδύσεις και να ενισχύσει τους πολιτικούς δεσμούς που αποτρέπουν μια επιστροφή σε εχθρότητες του παρελθόντος. Δεν ήταν να απομακρύνει την όποια επιλογή σε οικονομικά μοντέλα υπό τα οποία επιθυμούν να ζήσουν διάφορα έθνη.
Το γεγονός πως οι εναλλακτικές υπάρχουν, αποτελεί πηγή ανακούφισης, αλλά και απελπισίας. Προσποιούμενη ότι δεν υπάρχουν –και στην περίπτωση της Ελλάδας, προσπαθώντας να επαληθευτεί αυτό κλείνοντας το τραπεζικό σύστημα αντί να εξαναγκάζεται η αναδιάρθρωσή του- η Ευρώπη προδίδει τις ίδιες της αξίες της. Μια από τις πολυτιμότερες εκφράστηκε από τον Βολταίρο: να υπερασπίζεσαι το δικαίωμα του άλλου να εκφράσει και να ζει με μια άποψη, με την οποία διαφωνείς βαθύτατα.
Η Ευρώπη θα πρέπει να έχει πιο ψηλά αυτή την αρχή, και όχι τον δικαιολογημένο σκεπτικισμό της για την ατζέντα του ΣΥΡΙΖΑ. Κάνοντας το αντίθετο είναι μια προδοσία που μπορεί μόνο να αυξήσει την στήριξη προς τους εξτρεμιστές της Αριστεράς και της Δεξιάς.
