Ποιος θα έχει το σθένος να δει ένα ντοκιμαντέρ πυρηνικής καταστροφής; Μετά την απειλή του Πούτιν για πυρηνική επίθεση, θα πρέπει όλοι να αναζητήσουν το «Chernobyl: The Lost Tapes» που υπενθυμίζει τι συνέβη τον Μάιο του 1986 στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ στο Πρίπιατ της τότε Σοβιετικής Ενωσης.
Το «Chernobyl: The Lost Tapes» είναι ένα μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ, μείγμα από ηχητικές συνεντεύξεις και σε μεγάλο βαθμό αδημοσίευτο υλικό αρχείου που δείχνει τη φρίκη της καταστροφής του 1986 από μια νέα οπτική. Το ότι αποκαλύπτεται τώρα – λίγες ημέρες αφότου η Ρωσία ξεκίνησε την εισβολή στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης μιας επίθεσης στην ίδια την τοποθεσία του Τσερνομπίλ – το καθιστά τόσο οδυνηρό. Ταυτόχρονα όμως η θέασή του αξίζει.
Σα να μην είχε συμβεί τίποτα
Ο σπόρος του ντοκιμαντέρ φυτεύτηκε στον σκηνοθέτη του Τζέιμς Τζόουνς όταν διάβασε δύο βιβλία για την καταστροφή κατά τη διάρκεια του lockdown. Το ένα περιείχε μια υποσημείωση που τράβηξε την προσοχή του. Αναφερόταν σε πλάνα που γυρίστηκαν στο Πρίπιατ (στη Βόρεια Ουκρανία) το Σαββατοκύριακο μετά το ατύχημα. Παρά το γεγονός ότι η χειρότερη πυρηνική καταστροφή στην ιστορία είχε συμβεί στον δρόμο ώρες νωρίτερα, απελευθερώνοντας 400 φορές περισσότερο ραδιενεργό υλικό στην ατμόσφαιρα από τη βόμβα της Χιροσίμα, τα πλάνα έδειχναν τους κατοίκους να τριγυρίζουν σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.
«Μπορείτε να δείτε μητέρες να σπρώχνουν καρότσια με μωρά και παιδιά να παίζουν ποδόσφαιρο στην άμμο. Μέχρι που αρχίζεις να βλέπεις αυτές τις λευκές λάμψεις στην ταινία λόγω του αδιανόητα υψηλού επιπέδου ακτινοβολίας. Ηταν τόσο ανατριχιαστικό» λέει στην «Guardian» ο σκηνοθέτης.
Ο οποίος ανέτρεξε σε πλήθος διαφορετικών πηγών -εθνικά αρχεία, ταινίες προπαγάνδας, ντοκιμαντέρ από κατεστραμμένα σοβιετικά στούντιο, ρεπορτάζ δυτικών πρακτορείων ειδήσεων, από τις βιντεοκάμερες που είχαν παιδιά και στρατιώτες εκείνη την εποχή – και άρχισε να συνθέτει ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ που διαχωρίζεται από την επίσημη γραμμή της ΕΣΣΔ. Η οποία μέχρι την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης προσπάθησε να υποβαθμίσει την καταστροφή.
Το πιο επικίνδυνο μέρος στη Γη
Το «Lost Tapes» είναι γεμάτο με στιγμές τόσο ασυνήθιστες που μένουν αξέχαστες: ένα ελικόπτερο καθαρισμού που πέφτει στο έδαφος πάνω από το σημείο της έκρηξης, τα πλάνα με τραυματισμούς και μεταλλάξεις ανθρώπων και ζώων, οι ξύλινοι δείκτες τάφων σε ένα ραδιενεργό δάσος.
Αλλά ίσως το πιο δυνατό σημείο του ντοκιμαντέρ είναι τα πλάνα των λεγόμενων «εκκαθαριστών». Πρόκειται για το πολιτικό και στρατιωτικό προσωπικό στο οποίο ανατέθηκε να καθαρίσει με το χέρι τόνους μολυσμένου υλικού από την οροφή του κτιρίου, αφού το ρομπότ που σχεδιάστηκε για να κάνει τη δουλειά υπερφορτώθηκε με ακτινοβολία και δυσλειτουργούσε. Καθώς φτιάχνουν στοιχειώδη στολή προστασίας δένοντας φύλλα μόλυβδου στο σώμα τους, αστειεύονται νευρικά για τη βότκα. Στη συνέχεια, υπάρχει ένα στιγμιότυπο όπου μια κάμερα ακολουθεί μια ομάδα εκκαθαριστών προς μια σκάλα που βγάζει προς την οροφή. Η σκηνή αυτή μοιάζει σαν να σε οδηγούν από το χέρι στο χείλος της κόλασης. «Ηταν το πιο επικίνδυνο μέρος στη Γη εκείνη την εποχή» λέει ο Τζόουνς. «Πολλοί από αυτούς δεν είχαν ιδέα τι έκαναν».
Εξίσου ανησυχητικά είναι τα πλάνα που γυρίστηκαν γύρω από το Πρίπιατ πριν από την καταστροφή. Το μέρος μοιάζει με ουτοπία. Είναι καθαρό και ανοιχτό, γεμάτο με τόσο πολλά παιδιά, καθώς ένας κυβερνητικός αξιωματούχος ανοίγει με περηφάνια τη νέα πτέρυγα ενός μαιευτηρίου τονίζοντας τις δυνατότητες υπηρεσιών που επρόκειτο να προσφέρει.
Ο Τζόουνς παραδέχεται ότι αυτό το βίντεο έχει έναν αέρα σοβιετικής προπαγάνδας, αλλά φαίνεται να αντανακλά το πώς ένιωθαν για την πόλη τους οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί. «Υπήρχε όλη αυτή η άλλη πραγματικότητα, των ανθρώπων που κολυμπούσαν στη θάλασσα και είχαν συνηθισμένες ζωές. Ετσι, όταν χτυπάει η τραγωδία, νιώθεις ότι αυτός δεν ήταν ο μακρινός κόσμος των ζοφερών σοβιετικών πολιτών. Ηταν ένα ζωντανό και χαρούμενο μέρος».
Χείμαρρος παραπληροφόρησης
Πέρα από την καταγραφή του τρόμου, το «Chernobyl: The Lost Tapes» γίνεται επίκαιρο καθώς αναφέρεται στον χείμαρρο παραπληροφόρησης που ξεπήδησε από την ΕΣΣΔ στον απόηχο του πυρηνικού δυστυχήματος. Παρά το γεγονός ότι στον υπόλοιπο κόσμο είχε σημάνει δικαιολογημένος συναγερμός για την απειλή για τη ζωή, η σοβιετική κυβέρνηση αποσιωπούσε το γεγονός και αρνήθηκε να αναγνωρίσει οτιδήποτε, ανεξάρτητα από τα αποδεικτικά στοιχεία.
Το Πρίπιατ εκκενώθηκε, αλλά είπαν στους κατοίκους του ότι θα επιστρέψουν σε λίγες μέρες. Ασθενείς που πέθαιναν από εγκαύματα λόγω της ακτινοβολίας εξαφανίστηκαν σαν να μην είχαν καμία σχέση με το Τσερνόμπιλ. Το ντοκιμαντέρ υποστηρίζει ότι 200.000 άνθρωποι υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους ως άμεσο αποτέλεσμα της καταστροφής. Ενώ ο επίσημος απολογισμός της Σοβιετικής Ενωσης παραμένει σε 13 θύματα. Για να το θέσουμε με σύγχρονους όρους, αυτά ήταν fake news κολοσσιαίας κλίμακας.
Στη συνέχεια οι άνθρωποι έμαθαν την αλήθεια και η οργή για τη συγκάλυψη ήταν τέτοια που σύντομα ακολούθησε η ουκρανική ανεξαρτησία, όπως και η τελική κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Ομως στην εποχή του Διαδικτύου κάτι τόσο μεγάλο θα μπορούσε να καλυφθεί το ίδιο εύκολα; «Θα νόμιζες ότι θα ήταν αδύνατο, αλλά τώρα βλέπουμε τη Ρωσία να εισβάλλει στην Ανατολική Ουκρανία. Εάν οι άνθρωποι παρακολουθούν μόνο κρατική τηλεόραση, ιδιαίτερα τα άτομα μιας συγκεκριμένης ηλικίας, τότε πραγματικά μπορεί κάποιος να ελέγχει τι σκέφτονται οι άνθρωποι.
Υποθέτω ότι η τακτική του Πούτιν τώρα είναι απλώς να σπέρνει σύγχυση παντού, ώστε οι άνθρωποι να αισθάνονται ότι δεν μπορούν να εμπιστευτούν τίποτα, είτε πρόκειται για την κρατική τηλεόραση είτε για κάποια θεωρία συνωμοσίας στο Facebook. Η πραγματική αλήθεια είναι μόνο ένα από τα πολλά πράγματα που κυκλοφορούν. Θα θέλατε να σκεφτείτε ότι εάν οι άνθρωποι πέθαιναν από ακτινοβολία ή έπαθαν καρκίνο ή τα μαλλιά τους έπεφταν, θα τεκμηριωνόταν. Αλλά δεν ξέρω. Η πίστη μου στον σύγχρονο κόσμο έχει κλονιστεί» είναι η απάντηση του σκηνοθέτη.
