Στα τέλη Οκτωβρίου, η ομάδα χωρών που είναι γνωστή ως BRICS θα συνέλθει στη ρωσική πόλη Καζάν για την ετήσια σύνοδο κορυφής της. Η συνάντηση αναμένεται να είναι μια στιγμή θριάμβου για τον οικοδεσπότη της, τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος θα προεδρεύσει σε αυτή τη συνάντηση ενός ολοένα και πιο ισχυρού μπλοκ.
Το ακρωνύμιο της ομάδας προέρχεται από τα πρώτα πέντε μέλη της – Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική – αλλά έχει πλέον μεγαλώσει αφού περιλαμβάνει την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η Σαουδική Αραβία συμμετέχει επίσης στις δραστηριότητες της ομάδας, αλλά δεν έχει προσχωρήσει επίσημα.
Μαζί, αυτές οι δέκα χώρες αντιπροσωπεύουν το 35,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης – περισσότερο από το 30,3% της G7 – και το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού (η G7 αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 10%).
Πολλές χώρες φλερτάρουν με εναλλακτικά κέντρα εξουσίας
Τα επόμενα χρόνια, οι BRICS είναι πιθανό να επεκταθούν περαιτέρω, με περισσότερες από 40 χώρες να έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για την ένταξή τους, συμπεριλαμβανομένων αναδυόμενων δυνάμεων όπως η Ινδονησία.
Ο Πούτιν θα είναι σε θέση να ισχυριστεί ότι παρά τις προσπάθειες της Δύσης να απομονώσει τη Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία, η χώρα του όχι μόνο απέχει πολύ από το να είναι διεθνής παρίας, αλλά και ότι αποτελεί πλέον ένα βασικό μέλος μιας δυναμικής ομάδας που θα διαμορφώσει το μέλλον της διεθνούς τάξης.
Αυτό το μήνυμα δεν είναι απλή ρητορική τοποθέτηση, ούτε αποτελεί απλώς απόδειξη της επιδέξιας διπλωματίας του Κρεμλίνου με μη δυτικές χώρες ή της ιδιοτελούς, ρεαλιστικής εμπλοκής των χωρών αυτών με τη Ρωσία.
Το ενδιαφέρον για την ένταξη στις BRICS έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια
Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους είναι λιγότερο σε θέση να διαμορφώνουν μονομερώς την παγκόσμια τάξη, όπως παραδέχεται το αμερικανικό Foreign Affairs σε ανάλυσή του, πολλές χώρες επιδιώκουν να ενισχύσουν τη δική τους αυτονομία φλερτάροντας με εναλλακτικά κέντρα εξουσίας.
Αδυνατώντας ή επειδή είναι απρόθυμες να ενταχθούν στις αποκλειστικές λέσχες των Ηνωμένων Πολιτειών και των εταίρων τους, όπως η G7 ή τα στρατιωτικά μπλοκ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, και όλο και περισσότερο απογοητευμένες από τα παγκόσμια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που υποστηρίζονται από την Αμερική, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα, οι χώρες αυτές επιθυμούν να διευρύνουν τις επιλογές τους και να δημιουργήσουν δεσμούς με μη αμερικανικές πρωτοβουλίες και οργανισμούς. Οι BRICS ξεχωρίζουν μεταξύ αυτών των πρωτοβουλιών ως οι πιο σημαντικές, συναφείς και με δυνητική επιρροή.
Πίστευαν ότι θα διαλυθούν αλλά οι BRICS άντεξαν
Από την ίδρυση της ομάδας, πριν από 15 χρόνια, πολλοί δυτικοί αναλυτές είχαν προβλέψει την καταστροφή της. Τα μέλη της ήταν πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, συχνά διαφωνούσαν σε διάφορα θέματα και ήταν διασκορπισμένα σε όλο τον κόσμο – δύσκολη συνταγή για ουσιαστική συνεργασία. Αλλά οι BRICS άντεξαν.
Ακόμη και μετά τον παγκόσμιο γεωπολιτικό σεισμό που προκάλεσε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την εμβάθυνση των εντάσεων μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον για την ένταξη στις BRICS έχει αυξηθεί, με πολλές αναπτυσσόμενες χώρες να θεωρούν την ομάδα ως ένα χρήσιμο όχημα για την πλοήγησή τους στο μέλλον.
Όμως, παρά τη γοητεία του, ο σύλλογος καλείται να αντιμετωπίσει ένα εσωτερικό ρήγμα. Ορισμένα από τα μέλη της, με κυριότερα την Κίνα και τη Ρωσία, θέλουν να τοποθετήσουν την ομάδα ενάντια στη Δύση και την παγκόσμια τάξη που έχουν διαμορφώσει οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η προσθήκη του Ιράν, ενός επίμονου αντιπάλου των ΗΠΑ, απλώς βαθαίνει την αίσθηση ότι η ομάδα παρατάσσεται τώρα στη μία πλευρά μιας ευρύτερης γεωπολιτικής μάχης.
Άλλα μέλη, ιδίως η Βραζιλία και η Ινδία, δεν συμμερίζονται αυτή τη φιλοδοξία. Αντίθετα, θέλουν να χρησιμοποιήσουν τις BRICS για να εκδημοκρατίσουν και να ενθαρρύνουν τη μεταρρύθμιση της υπάρχουσας τάξης, βοηθώντας να οδηγηθεί ο κόσμος από την εξασθενημένη μονοπολικότητα της μεταψυχροπολεμικής εποχής σε μια πιο γνήσια πολυπολικότητα, στην οποία οι χώρες θα μπορούν να κατευθύνονται μεταξύ των μπλοκ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και της Κίνας.
Αυτή η μάχη μεταξύ των αντιδυτικών κρατών και των ανένταχτων θα διαμορφώσει το μέλλον των BRICS – με σημαντικές συνέπειες για την ίδια την παγκόσμια τάξη.
Το «μπρικολάζ» του Κρεμλίνου
Η σύνοδος κορυφής των BRICS στο Καζάν ακολουθεί χρόνια διπλωματικών προσπαθειών του Κρεμλίνου για να μετατρέψει αυτή την «αλφαβητική σούπα» μιας ομάδας που πρωτοσυντάχθηκε από αναλυτές της Goldman Sachs, σε έναν ενεργό παγκόσμιο οργανισμό. Το 2006, η Ρωσία συγκάλεσε την πρώτη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των BRICS στη Νέα Υόρκη, κατά τη διάρκεια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.
Τον Ιούνιο του 2009, ο Ρώσος πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ φιλοξένησε τους ηγέτες της Βραζιλίας, της Κίνας και της Ινδίας σε μια εναρκτήρια σύνοδο κορυφής στο Αικατερίνεμπουργκ. Και το 2010, η ομάδα πρόσθεσε τη Νότια Αφρική, ολοκληρώνοντας το ακρωνύμιο όπως είναι γνωστό σήμερα.
Πριν από δεκαπέντε χρόνια, η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες προκάλεσε το ενδιαφέρον για την ομάδα BRICS. Η αποτυχία των αμερικανικών ρυθμιστικών αρχών να αποτρέψουν την κρίση και η εκτεθειμένη αναποτελεσματικότητα των θεσμών του Bretton Woods (σύστημα σταθερών ισοτιμιών που προσδιόριζε σταθερές ισοτιμίες μεταξύ των νομισμάτων των χωρών που συμμετείχαν σε αυτό) – για να μην αναφέρουμε τη συνεχιζόμενη θεαματική ανάπτυξη της Κίνας ενώ οι δυτικές οικονομίες πάλευσαν – υποκίνησε τις εκκλήσεις για ανακατανομή της παγκόσμιας οικονομικής δύναμης και ευθύνης από τη Δύση στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι BRICS ήταν ο πιο αντιπροσωπευτικός σύλλογος που εξέφρασε αυτό το συναίσθημα.
Τότε, ωστόσο, η Μόσχα και οι εταίροι της εργάστηκαν σε μεγάλο βαθμό για τη βελτίωση της υπάρχουσας τάξης, όχι για τον τορπιλισμό της. Οι BRICS ανακοίνωσαν το 2014 τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB) για να συμπληρώσουν τους υφιστάμενους διεθνείς οργανισμούς και να δημιουργήσουν ένα οικονομικό δίχτυ ασφαλείας, που θα προσέφερε ρευστότητα σε περίπτωση που κάποιο από τα μέλη της αντιμετώπιζε βραχυπρόθεσμες δυσκολίες. Σκοπός της ήταν να συμπληρώσει, όχι να ανταγωνιστεί, την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ.
Η Ρωσία είδε μεγαλύτερο σκοπό και αξία στις BRICS μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, τον πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία και τις συντονισμένες δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας που ακολούθησαν. Έτσι, παρουσίασε τη σύνοδο κορυφής των BRICS, την οποία φιλοξένησε το 2015, ως ένδειξη ότι δεν ήταν απομονωμένη και η ομάδα θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως εναλλακτική λύση στην G7 – πρώην G8, από την οποία η Ρωσία μόλις είχε εκδιωχθεί.
Η αίσθηση του Κρεμλίνου ότι οι BRICS μπορούν να αποτελέσουν καταφύγιο από την κυριαρχική ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών έγινε πιο έντονη μετά την εισβολή στην Ουκρανία το 2022.
Οι BRICS διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην στρατηγική της Ρωσίας
Οι δεσμοί της Ρωσίας με τα υπόλοιπα μέλη της BRICS, την Κίνα και την Ινδία, επέτρεψαν στο καθεστώς Πούτιν να αντέξει την εκστρατεία κυρώσεων της Δύσης. Αλλά οι κυρώσεις των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας εξακολουθούν να επηρεάζουν τις χώρες που δεν σκοπεύουν να τιμωρήσουν το Κρεμλίνο για τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η πίεση των ΗΠΑ ανάγκασε πολλές κινεζικές τράπεζες, για παράδειγμα, να τερματίσουν τις συναλλαγές με τις αντίστοιχες ρωσικές φέτος, διαταράσσοντας έτσι τα συστήματα πληρωμών και αυξάνοντας το κόστος συναλλαγών για τους Ρώσους εισαγωγείς.
Η Μόσχα προβληματίστηκε όταν ανακάλυψε ότι η εργαλειοθήκη της Ουάσινγκτον επηρεάζει όχι μόνο τις πληρωμές σε δολάρια ΗΠΑ, αλλά ακόμη και εκείνες σε κινεζικά γουάν. Αυτοί οι τιμωρητικοί περιορισμοί ισχύουν επίσης για την NDB, η οποία, όπως η Μόσχα ήλπιζε, θα χρησίμευε ως πηγή χρηματοδότησης, καθώς οι δυτικές κυρώσεις απέκλεισαν άλλες οδούς, αλλά η τράπεζα των BRICS έχει παγώσει όλα τα έργα στη Ρωσία.
Παρά τις επιπλοκές αυτές, οι BRICS εξακολουθούν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξελισσόμενη μεγάλη στρατηγική της Ρωσίας. Πριν από τον Φεβρουάριο του 2022, η Μόσχα ήλπιζε σε μια πολυπολική τάξη, στην οποία θα μπορούσε να εξισορροπήσει τις σχέσεις της με τις δύο ισχυρότερες χώρες, την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία διέλυσε τα απομεινάρια πραγματισμού στην εξωτερική πολιτική του Κρεμλίνου. Δεδομένου ότι ο Πούτιν αντιλαμβάνεται τον πόλεμο ως μέρος μιας ευρύτερης αντιπαράθεσης με τη Δύση, επιδιώκει τώρα να υπονομεύσει τις θέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών όπου μπορεί – συμπεριλαμβανομένης της υπονόμευσης διαφόρων πτυχών των σημερινών παγκόσμιων θεσμών και της συμβολής στην ενίσχυση της αμφισβήτησης της ηγεμονίας των ΗΠΑ από την Κίνα.
Οι ΗΠΑ θα τα βρουν «σκούρα»
Αυτή η προσέγγιση μπορεί να φανεί σε πολλούς τομείς, όπως η ανταλλαγή προηγμένης στρατιωτικής τεχνολογίας από τη Ρωσία με την Κίνα, το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα, την καταστροφή του καθεστώτος κυρώσεων του ΟΗΕ κατά της Πιονγκγιάνγκ και την ακούραστη προώθηση συστημάτων πληρωμών που μπορούν να παρακάμψουν τα μέσα που τελούν υπό δυτικό έλεγχο.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν συνόψισε την ατζέντα της ρωσικής προεδρίας των BRICS σε δηλώσεις του τον Ιούλιο, ως μέρος μιας «επώδυνης διαδικασίας» για την ανατροπή της «κλασικής αποικιοκρατίας» της τάξης πραγμάτων υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, ζητώντας τον τερματισμό του μονοπωλίου της Ουάσινγκτον.
Σε αυτό τον αγώνα κατά του δυτικού μονοπωλίου, ο Πούτιν προσδιόρισε ως σημαντικότερη εκστρατεία την προσπάθεια αποδυνάμωσης της κυριαρχίας του δολαρίου στις διεθνείς οικονομικές συναλλαγές. Αυτή η εστίαση είναι άμεσο αποτέλεσμα της εμπειρίας της Ρωσίας με τις δυτικές κυρώσεις. Η Μόσχα ελπίζει ότι μπορεί να οικοδομήσει ένα πραγματικά ανθεκτικό στις κυρώσεις σύστημα πληρωμών και μια χρηματοπιστωτική υποδομή μέσω των BRICS, με τη συμμετοχή όλων των χωρών μελών.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να είναι σε θέση να πιέσουν τους εταίρους της Ρωσίας έναν προς έναν, αλλά αυτό θα είναι πολύ πιο δύσκολο ή και αδύνατο αν οι χώρες αυτές έχουν ενταχθεί σε ένα εναλλακτικό σύστημα, που περιλαμβάνει σημαντικούς εταίρους των ΗΠΑ, όπως η Βραζιλία, η Ινδία και η Σαουδική Αραβία. Η απόφαση της NDB να αναστείλει έργα στη Ρωσία λειτούργησε ως ισχυρή υπενθύμιση ότι οι BRICS πρέπει να εξελιχθούν περαιτέρω για να μειώσουν τις ευπάθειες των μελών τους στις δυτικές κυρώσεις.
Η Κίνα στο τιμόνι
Μπορεί η Ρωσία να είναι η «θυμωμένη» αιχμή του δόρατος της προσπάθειας να χρησιμοποιηθούν οι BRICS για τη δημιουργία μιας εναλλακτικής λύσης στην παγκόσμια τάξη υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, αλλά η Κίνα είναι η πραγματική κινητήρια δύναμη πίσω από την επέκταση της ομάδας. Κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008-10, το Πεκίνο συμμερίστηκε την επιθυμία της Μόσχας να καταστήσει τις BRICS πιο σημαντικές.
Η Κίνα ήθελε να τοποθετηθεί ως μέρος μιας δυναμικής ομάδας αναπτυσσόμενων χωρών, που επεδίωκε τη σταδιακή εξισορρόπηση των παγκόσμιων θεσμών, ώστε να αντικατοπτρίζουν δικαιότερα τις μετατοπίσεις της οικονομικής και τεχνολογικής ισχύος. Ωστόσο, υπό τον Κινέζο πρόεδρο Χου Τζιντάο, το Πεκίνο δεν ήταν πρόθυμο να διεκδικήσει την ηγεσία του ομίλου, εξακολουθώντας να καθοδηγείται από τη φόρμουλα του Ντενγκ Σιαοπίνγκ για «χαμηλό προφίλ».
Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν αμέσως μετά την ανάληψη της ηγεσίας της Κίνας από τον Σι Τζινπίνγκ, το 2012. Το 2013, το Πεκίνο επινόησε ένα φιλόδοξο σχέδιο που έγινε η Πρωτοβουλία Belt and Road, ένα τεράστιο παγκόσμιο πρόγραμμα επενδύσεων σε υποδομές. Περίπου την ίδια εποχή, η Κίνα συνέβαλε στη δρομολόγηση περιφερειακών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στα οποία θα είχε ισχυρή επιρροή: πρώτα ήρθε η NDB, το 2014, και στη συνέχεια η Ασιατική Τράπεζα Επενδύσεων Υποδομών, που ιδρύθηκε το 2016.
Διαφορετική τάξη πραγμάτων θέλει το Πεκίνο
Η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας πίεσε επίσης τη διεθνοποίηση του γουάν, επεκτείνοντας τη χρήση του κινεζικού νομίσματος για τον διακανονισμό του εμπορίου, επεκτείνοντας τις εθνικές ανταλλαγές νομισμάτων με άλλες κεντρικές τράπεζες για την ενίσχυση της παγκόσμιας ρευστότητας του γουάν και ασκώντας πιέσεις για την ένταξη του γουάν στο καλάθι των ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων του ΔΝΤ, καθιστώντας το ως το μοναδικό μη μετατρέψιμο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.
Μέσω της NDB, μέσω πρωτοβουλιών για τη χρήση τοπικών νομισμάτων στο διμερές εμπόριο και μέσω των προσπαθειών για τη δημιουργία μιας δεξαμενής εθνικών αποθεματικών νομισμάτων, οι BRICS διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην οικοδόμηση των πολυμερών θεσμών που αυξάνουν την κινεζική επιρροή στο εσωτερικό της τρέχουσας παγκόσμιας τάξης.
Η Κίνα είναι η πραγματική κινητήρια δύναμη πίσω από την επέκταση των BRICS
Καθώς οι αμερικανοκινεζικές σχέσεις έχουν πέσει κατακόρυφα την τελευταία δεκαετία, η εξωτερική πολιτική του Πεκίνου έχει γίνει πιο ριζοσπαστική. Οι Κινέζοι ηγέτες είναι πεπεισμένοι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα επιτρέψουν πρόθυμα στην Κίνα να γίνει η κυρίαρχη δύναμη στην Ασία, πολύ περισσότερο δεν θα καταδεχθούν να μοιραστούν την παγκόσμια ηγεσία με το Πεκίνο.
Η Κίνα πιστεύει ότι οι ΗΠΑ εργαλειοποιούν τις συμμαχίες και τους θεσμούς που στηρίζουν την τρέχουσα παγκόσμια τάξη, για να περιορίσουν την άνοδό της. Σε απάντηση, το Πεκίνο έχει ξεκινήσει σχέδια όπως η επικαλυπτόμενη από τον Σι Παγκόσμια Πρωτοβουλία Ασφάλειας, η Παγκόσμια Πρωτοβουλία Ανάπτυξης και η Παγκόσμια Πρωτοβουλία Πολιτισμού, τα οποία αμφισβητούν το δικαίωμα της Δύσης να ορίζει μονομερώς παγκόσμιους κανόνες.
Οι πρωτοβουλίες αυτές υποδηλώνουν την επιθυμία της Κίνας να οικοδομήσει μια διαφορετική τάξη πραγμάτων και όχι απλώς να μεταρρυθμίσει την τρέχουσα.
Η Κίνα και η Ρωσία έχουν τώρα παρόμοιες φιλοδοξίες για τις BRICS, καθιστώντας τον Πούτιν και τον Σι ένα ισχυρό δίδυμο. Και οι δύο θέλουν να εκθρονίσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες ως παγκόσμιο ηγεμόνα και για τον σκοπό αυτό, το Πεκίνο και η Μόσχα επιδιώκουν να καταστήσουν τις εναλλακτικές οικονομικές και τεχνολογικές πλατφόρμες άτρωτες στις αμερικανικές πιέσεις. Η εμβάθυνση της πολυμερούς συνεργασίας μέσω των BRICS φαίνεται να είναι ο καλύτερος δρόμος προς τα εμπρός.
Επιπλέον, η Κίνα ηγήθηκε της προσπάθειας – με τη ρωσική υποστήριξη – να προστεθούν μέλη στις BRICS. Το Πεκίνο υποστήριξε μια μαξιμαλιστική προσέγγιση, προσπαθώντας να εντάξει όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες. Θέλει να είναι ο ηγέτης ενός ισχυρού και ευμεγέθους μπλοκ.
Οι μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις πίσω από κλειστές πόρτες περιόρισαν τον κατάλογο των νέων μελών σε έξι, τα οποία έγιναν πέντε αφού η Αργεντινή αθέτησε τη δέσμευσή της να συμμετάσχει, στον απόηχο του θριάμβου του φιλελεύθερου Χαβιέρ Μιλέι στις προεδρικές εκλογές του περασμένου φθινοπώρου.
Η σύνοδος κορυφής στο Καζάν θα είναι η πρώτη συνάντηση των διευρυμένων BRICS. Όμως η επιθετική προσπάθεια του Πεκίνου να διευρύνει την ομάδα και τον ρόλο της στη διεθνή σκηνή έχει κόστος. Η ομάδα έχει γίνει λιγότερο συνεκτική και πιο εύθραυστη, καθώς δεν συμμερίζονται όλες οι χώρες μέλη την αντιδυτική ατζέντα του Σι και του Πούτιν.
Αναζήτηση μέσης οδού
Το ρήγμα είναι εμφανές μεταξύ των ιδρυτικών μελών του μπλοκ. Η Κίνα και η Ρωσία μπορεί να βρίσκονται στην ίδια σελίδα, αλλά η Βραζιλία και η Ινδία παραμένουν σε μεγάλο βαθμό προσηλωμένες στην επιδίωξη της μεταρρύθμισης της παγκόσμιας διακυβέρνησης χωρίς να προσπαθούν να επιτεθούν στο διεθνές σύστημα όπως είναι σήμερα δομημένο.
Οι ιθύνοντες στη Μπραζίλια και το Νέο Δελχί επιθυμούν να τηρήσουν μια ανένταχτη στάση και να βρουν μια μέση λύση μεταξύ της Δύσης, από τη μία πλευρά, και της Ρωσίας και της Κίνας, από την άλλη.
Τόσο η Βραζιλία όσο και η Ινδία έχουν μείνει ουδέτερες, σε μεγάλο βαθμό, όσον αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία, απρόθυμες να υποστηρίξουν τις προσπάθειες της Δύσης να απομονώσει τη Ρωσία, αλλά εξίσου απρόθυμες να πάρουν ρητά το μέρος της Μόσχας, αναγνωρίζοντας ότι η εισβολή ισοδυναμεί με παραβίαση του διεθνούς δικαίου.
Και οι δύο χώρες, πάντως, έχουν επωφεληθεί οικονομικά από την εκτροπή του εμπορίου που προκάλεσαν οι δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Η Βραζιλία αγοράζει με έκπτωση ρωσικά λιπάσματα και πέρυσι ήταν ένας από τους μεγαλύτερους αγοραστές ρωσικού ντίζελ. Η Ινδία, επίσης, αγοράζει ρωσικά ενεργειακά προϊόντα με έκπτωση. Αλλά καμία από τις δύο χώρες δεν επιθυμεί να διακόψει τους δεσμούς της με τη Δύση ή να καταταγεί σε ένα αντιδυτικό μπλοκ.
Οι επιφυλάξεις Βραζιλίας και Ινδίας
Συνεπώς, η Βραζιλία και η Ινδία είναι επιφυλακτικές απέναντι στη σκλήρυνση του προσανατολισμού των BRICS. Και οι δύο αντιτάχθηκαν αρχικά στην προσπάθεια της Κίνας να διευρύνει την ομάδα, την οποία το Πεκίνο πρότεινε για πρώτη φορά το 2017 υπό την ονομασία «BRICS Plus».
Ο τρόπος με τον οποίο η Κίνα επέβαλε τις προτιμήσεις της στη σύνοδο κορυφής του 2023 αιφνιδίασε τους Βραζιλιάνους διπλωμάτες, επιβεβαιώνοντας τους φόβους ότι ο ρόλος της χώρας τους θα μειωθεί σε μια διευρυμένη ομάδα με επικεφαλής μια πολύ πιο δυναμική Κίνα.
Προς το παρόν, εξακολουθεί να ισχύει η ευρεία συναίνεση ότι η συμμετοχή δημιουργεί σημαντικά οφέλη. Η Βραζιλία εκτιμά την ευκαιρία να εμβαθύνει τους δεσμούς της με άλλα κράτη μέλη των BRICS και την πρόσθετη μόχλευση που προσφέρει στις διαπραγματεύσεις με την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες.
Παρά την αυξανόμενη απόκλιση μεταξύ του ρητά αντιδυτικού στρατοπέδου των BRICS και του στρατοπέδου των ανένταχτων, όλα τα μέλη εξακολουθούν να συμφωνούν σε ορισμένα θεμελιώδη ζητήματα που εξηγούν γιατί η ομάδα έχει καταστεί ζωτικής σημασίας για τα μέλη της. Κατά την άποψη των περισσότερων χωρών της ομάδας, ο κόσμος μετακινείται από τη μονοπολικότητα υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στην πολυπολικότητα, με τη γεωπολιτική να ορίζεται πλέον από τον ανταγωνισμό μεταξύ διαφόρων κέντρων ισχύος.
Η ομάδα BRICS, παρά τις εσωτερικές της εντάσεις, παραμένει μια βασική πλατφόρμα για την ενεργό διαμόρφωση αυτής της διαδικασίας. Πράγματι, ιδωμένη από τις πρωτεύουσες του παγκόσμιου Νότου, η πολυπολικότητα είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για τον περιορισμό της ηγεμονικής ισχύος, η οποία, ανεξέλεγκτη, αποτελεί απειλή για τους διεθνείς κανόνες και την παγκόσμια σταθερότητα.
Οι δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής συχνά παραβλέπουν αυτή τη βασική συμφωνία μεταξύ των χωρών BRICS και τον ρόλο που έχει διαδραματίσει στη διατήρηση της δέσμευσης όλων των μελών στην ομάδα από την ίδρυσή της.
Αυτή η κοινή προοπτική εξηγεί επίσης γιατί μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου προσβλέπει σε μεγαλύτερη πολυπολικότητα στην παγκόσμια τάξη και δεν επιθυμεί την αδιαμφισβήτητη υπεροχή της Ουάσινγκτον ή της Δύσης. Για πολλές χώρες, η συμμετοχή στις BRICS είναι μια σοβαρά ελκυστική πρόταση. Από την πλευρά τους, η Κίνα και η Ρωσία χαιρετίζουν τον μεγάλο αριθμό χωρών που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για την ένταξή τους, όπως η Αλγερία, η Κολομβία και η Μαλαισία.
Με ποιον θα πάνε και ποιον θα αφήσουν;
Ωστόσο, κάθε χώρα που θα ενταχθεί στις BRICS θα πρέπει να αντιμετωπίσει ένα βασικό ερώτημα: Με ποια πλευρά είναι; Θα συμμαχήσει με τη Βραζιλία, την Ινδία και άλλους ή με την αντιδυτική παράταξη υπό την ηγεσία της Κίνας και της Ρωσίας; Το Ιράν, επίσης, θα ενισχύσει το αντιδυτικό στρατόπεδο.
Ωστόσο, οι περισσότερες άλλες χώρες θα θεωρήσουν πιθανότατα την ένταξη στις BRICS ως ένα τρόπο να ενισχύσουν τους δεσμούς τους με την Κίνα και άλλες χώρες του παγκόσμιου Νότου χωρίς να υποβαθμίσουν τους δεσμούς τους με τη Δύση.
Η Σαουδική Αραβία είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ενώ το Ριαντ παραμένει βασικός σύμμαχος της Ουάσινγκτον, έχει επιδιώξει να εμβαθύνει τους δεσμούς με το Πεκίνο και έχει ξεκινήσει μια άνευ προηγουμένου διπλωματική προσέγγιση σε περιοχές όπου η Σαουδική Αραβία παραδοσιακά δεν έπαιζε ρόλο, όπως στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, συνοδευόμενη από επενδύσεις σε χώρες όπως η Χιλή και η Γουιάνα.
Οι κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής αγκαλιάζουν αυτές τις πρωτοβουλίες με το ίδιο σκεπτικό: σε έναν όλο και πιο ασταθή κόσμο που οδεύει άστατα προς την πολυπολικότητα, θα ήταν καλό να διαφοροποιήσουν τις οικονομικές και διπλωματικές στρατηγικές τους.
Η Δύση πρέπει να αλλάξει πολιτική
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυτικές δυνάμεις, η δυναμική στο εσωτερικό των BRICS υπογραμμίζει την ανάγκη να ληφθεί σοβαρά υπόψη η ομάδα – και η υποκείμενη δυσαρέσκεια με την τρέχουσα τάξη πραγμάτων. Είναι απολύτως λογικό για ανερχόμενες δυνάμεις, όπως η Βραζιλία, να αναζητούν επιλογές αντιστάθμισης και να αισθάνονται δυσαρεστημένες με τον τρόπο με τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες κατευθύνουν το υπάρχον σύστημα.
Οι δυτικές δυνάμεις θα πρέπει να επικεντρωθούν στο να μην κάνουν τα πράγματα χειρότερα, προσπαθώντας, για παράδειγμα, να τρομάξουν τις μεσαίες δυνάμεις από το να ενταχθούν στις BRICS, κάτι που παραπέμπει σε πατερναλισμό και οιονεί αποικιακή παρέμβαση. Με τον ίδιο τρόπο, οι προσπάθειες της Δύσης να προειδοποιήσει τις μεσαίες δυνάμεις του παγκόσμιου Νότου για την υπερβολική εξάρτηση από την Κίνα έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικές.
Οι χώρες του παγκόσμιου Νότου θέλουν να ξεφύγουν από την ηγεμονία του δολαρίου, όταν βλέπουν τις δυτικές χώρες, για παράδειγμα, να δεσμεύουν τα ρωσικά κεντρικά τραπεζικά αποθεματικά το 2022 ως απάντηση στην εισβολή στην Ουκρανία, αλλά να μην λαμβάνουν καμία τιμωρία για παρόμοιες παράνομες στρατιωτικές επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
Και η Δύση θα πρέπει να καταβάλει πιο γνήσιες προσπάθειες για τον εκδημοκρατισμό της παγκόσμιας τάξης, όπως με την κατάργηση της αναχρονιστικής παράδοσης ότι μόνο Ευρωπαίοι ηγούνται του ΔΝΤ και μόνο Αμερικανοί πολίτες ηγούνται της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Αντί να θρηνεί για την ανάδυση των BRICS, λοιπόν, η Δύση καλείται να φλερτάρει τα κράτη μέλη που έχουν συμφέρον να διασφαλίσουν ότι η ομάδα δεν θα μετατραπεί σε ένα ανοιχτά αντιδυτικό μπλοκ.
