Η ανάληψη κατά το πρώτο εξάμηνο του 2017 της προεδρίας της ΕΕ από τη Μάλτα, φέρνει στο προσκήνιο της επικαιρότητας το ζήτημα της δημιουργίας μιας ευρωπαϊκής πολιτικής ειδικά για τις νησιωτικές περιοχές της Ευρώπης.
Πριν από περίπου ένα χρόνο το θέμα τέθηκε επιτακτικά από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το οποίο με ψήφισμα που ενέκρινε ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λάβει συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπιση των μόνιμων μειονεκτημάτων που αντιμετωπίζουν τα ευρωπαϊκά νησιά. Το ψήφισμα επισημαίνει επίσης τις μοναδικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν λόγω των αυξημένων μεταναστευτικών ροών οι νότιες νησιωτικές περιοχές της Ευρώπης και ζητά συνέχιση των ειδικών φορολογικών ρυθμίσεων για τα νησιά, «ιδίως των κρατών που υπάγονται σε προγράμματα οικονομικής σταθερότητας».
Ειδικότερα, το εν λόγω ψήφισμα, καλεί την Επιτροπή:
να δημιουργήσει, με βάση το άρθρο 174 της Συνθήκης για την ΕΕ, το οποίο αναγνωρίζει τα μόνιμα μειονεκτήματα των νησιωτικών περιφερειών, μια ομοιογενή ομάδα αποτελούμενη από όλες τις νησιωτικές περιοχές
να λάβει υπόψη, εκτός από το ΑΕΠ, και άλλους στατιστικούς δείκτες που να αντικατοπτρίζουν την οικονομική και κοινωνική τρωτότητα ως αποτέλεσμα των φυσικών μόνιμων μειονεκτημάτων
να εκπονήσει μία εις βάθος μελέτη/ανάλυση σχετικά με τα επιπλέον έξοδα που συνεπάγεται η ζωή σε νησιωτικές περιοχές, σε ό, τι αφορά το σύστημα μεταφορών, τον ενεργειακό εφοδιασμό και την πρόσβαση σε αγορές
να καταρτίσει ένα "στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για τα νησιά" με προοπτική τη διασύνδεση των μέσων και εργαλείων που θα μπορούσαν να έχουν σημαντικό εδαφικό αντίκτυπο
να υποβάλει ανακοίνωση σχετικά με την "Ατζέντα για Νησιά της ΕΕ" και στη συνέχεια μια Λευκή Βίβλο για την παρακολούθηση της ανάπτυξης των νησιών.
Σημειώνεται ότι νησί θεωρείται κάθε τμήμα γης που περιβάλλεται από θάλασσα. H ΕUROSTAT στοχεύοντας σε ένα στατιστικό ορισμό με κοινωνικο-οικονομική σημασία, θεώρησε ότι ένα νησί πρέπει επιπλέον να:
- έχει μόνιμο πληθυσμό
- μην έχει σταθερή σύνδεση με τη ξηρά
- μην περιλαμβάνει πρωτεύουσα κράτους
Με βάση τον παραπάνω ορισμό υπάρχουν περίπου 450 νησιά στην ΕΕ που καλύπτουν το 4,5% του εδάφους. Σ’ αυτά δεν περιλαμβάνονται οι υπερπόντιες κτήσεις καθώς και τα βρετανικά νησιά που δεν αποτελούν κοινοτικό έδαφος. Μόνο τρεις χώρες της ΕΕ, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Αυστρία δεν έχουν νησιά.
Με βάση τον παραπάνω ορισμό στην έννοια του νησιού συμπεριλαμβάνονται γεωγραφικές ενότητες με έκταση που κυμαίνεται από 25.700 τετρ.χ(Σικελία) μέχρι και λιγότερο από 1 τετρ.χ, που έχουν πληθυσμό πολλών δεκάδων χιλιάδων αλλά και μερικών δεκάδων, που απέχουν λιγότερο από ένα χιλιόμετρο από την ηπειρωτική Ευρώπη αλλά και μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα.
Αξίζει να σημειωθεί επίσης πως με βάση την υφιστάμενη Ευρωπαϊκή νομοθεσία ειδικά μέτρα στηρίζουν την ανάπτυξη των πλέον απομακρυσμένων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες είναι γνωστές ως εξόχως απόκεντρες περιοχές. Αυτές είναι η Γουαδελούπη, η Γαλλική Γουιάνα, η Ρεϋνιόν, η Μαρτινίκα, η Μαγιότ και ο Άγιος Μαρτίνος (Γαλλία), οι Αζόρες και η Μαδέρα (Πορτογαλία) και οι Κανάριοι Νήσοι (Ισπανία).
Τα μέτρα αυτά αφορούν ιδίως τομείς όπως η τελωνειακή και εμπορική πολιτική, η φορολογική πολιτική, οι ελεύθερες ζώνες, η γεωργική και αλιευτική πολιτική και οι όροι προμήθειας πρώτων υλών και βασικών καταναλωτικών αγαθών. Στις ανάγκες των περιοχών αυτών μπορούν επίσης να προσαρμοστούν οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις και οι προϋποθέσεις πρόσβασης στα διαρθρωτικά ταμεία και στα οριζόντια προγράμματα της Ένωσης.
Οι εξόχως απόκεντρες περιοχές τυγχάνουν υποστήριξης από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία. Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, οι περιοχές αυτές θα λάβουν 6,6 δισεκατομμύρια ευρώ μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου.
Στον τομέα της γεωργίας, οι εξόχως απόκεντρες περιοχές στηρίζονται από τα προγράμματα POSEI (προγράμματα ειδικών μέτρων λόγω απομακρυσμένου και νησιωτικού χαρακτήρα). Τέτοιου είδους προγράμματα υπάρχουν για κάθε ένα από τα τρία κράτη μέλη της ΕΕ που έχουν εξόχως απόκεντρες περιοχές. Σε ετήσια βάση (στοιχεία του 2010), τα προγράμματα POSEI παρέχουν μια μη αμελητέα οικονομική στήριξη που ανέρχεται σε περίπου 278,4 εκατομμύρια ευρώ για τη Γαλλία, 268,4 εκατομμύρια ευρώ για την Ισπανία και 106,2 εκατομμύρια ευρώ για την Πορτογαλία.
Σημειώνεται τέλος ότι οι εξόχως απόκεντρες περιοχές της ΕΕ είναι άλλες από τις Υπερπόντιες Χώρες και τα Υπερπόντια Εδάφη της ΕΕ. Υπάρχουν 25 Υπερπόντιες Χώρες και Εδάφη που διατηρούν συνταγματικούς δεσμούς με τα ακόλουθα κράτη μέλη της ΕΕ: Δανία, Γαλλία, Κάτω Χώρες και Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Υπερπόντιες Χώρες και τα Εδάφη δεν αποτελούν τμήμα της ενιαίας αγοράς και οφείλουν να συμμορφώνονται με υποχρεώσεις που επιβάλλονται σε τρίτες χώρες σε θέματα εμπορίου και συγκεκριμένα όσον αφορά τους κανόνες καταγωγής, σε θέματα υγείας και προτύπων υγείας των φυτών, καθώς και όσον αφορά μέτρα διασφάλισης.
