της Μαλβίνας Κουμπάνη
Στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, μας είναι εντελώς αδιανόητο να φανταστούμε τη ζωή μας χωρίς κινητά. Για εμάς τις νεότερες γενιές, το να φύγουμε από το σπίτι χωρίς κινητό είναι σαν να κλειδώσαμε τα κλειδιά μας μέσα ή σαν να αφήσαμε τη βρύση να τρέχει. Ίσως και χειρότερο. Για τη γενιά Z καθώς και για τη γενιά Α τα κινητά δεν αποτελούν απλά εργαλεία για επικοινωνία, αλλά είναι πράγματι «η προέκταση του χεριού μας» ακόμα και αν δεν το παραδεχόμαστε όταν μας κατηγορούν οι μεγαλύτεροι για την «εξάρτησή μας» σε αυτά.
Η συνειδητοποίηση ότι είμαστε εξαρτημένοι στο κινητό, μας βρίσκει όλους σε διαφορετικές στιγμές. Εγώ, για παράδειγμα, έφτασα στη συνειδητοποίηση αυτή όταν η πρώτη μου σκέψη όταν μου ανήγγειλαν γονείς μου τον προορισμό των καλοκαιρινών μας διακοπών, ήταν τι story θα ανεβάσω στο Instagram. Άλλωστε, δεν έχει νόημα να πάω κάπου διακοπές, αν δεν το μοιραστώ με τους δύο χιλιάδες ακόλουθούς μου, τους οποίους «μαζεύω» από την έκτη δημοτικού, που εγκατέστησα την εφαρμογή για πρώτη φορά. Αυτό δεν σήμαινε φυσικά ότι δεν σκόπευα να απολαύσω τις διακοπές μου, απλά το κύριο μέλημά μου θα ήταν να βγάλω τις τέλειες φωτογραφίες και στη συνέχεια να τις δημοσιεύσω, μετά από πολλή περισυλλογή.
Αμφιβάλω βέβαια πως τα δύο χιλιάδες άτομα που με ακολουθούν ξυπνάνε κάθε πρωί με την αγωνία να δουν πού βγήκα το προηγούμενο βράδυ, τι καφέ ήπια, τι συνολάκι φόρεσα, με ποιον ήμουν και τι έκανα. Παρόλα αυτά, το προφίλ μου ήταν κάτι που σκεφτόμουν αρκετές φορές μέσα στη μέρα. Αν ανέβαζα κάποιο story ενώ ήμουν έξω με παρέα, θα άνοιγα το κινητό μου κάθε λεπτό για να ελέγξω ποιος το είδε, ποιος έκανε like, ποιος απάντησε κάτι, σε ποιο highlight ταιριάζει να μπει.. η λίστα συνεχίζεται.
Μετά τη συνειδητοποίηση ότι η εμμονή μου με το Instagram έχει φτάσει σε ακραίο βαθμό, και ότι στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα παρά μια εφαρμογή στο κινητό μου, ακολούθησε η συνειδητοποίηση ότι κάτι πρέπει να αλλάξει. Φυσικά δεν είμαι τόσο θαρραλέα ώστε να διαγράψω την εφαρμογή για κάποιο καιρό ή –θεός φυλλάξει- να σβήσω ολόκληρο το προφίλ μου. Θα ήταν σαν να εξαφανιζόμουν από προσώπου γης, λες και η φυσική μου ύπαρξη δεν είναι τίποτα χωρίς την προσεγμένη εικόνα που προβάλω στα social. Η αλήθεια είναι πως ακόμα δεν έχω βρει αυτό το κάτι που θα με βοηθήσει να απαλλαγώ μια και καλή από το βάρος της προσκόλλησης στα κοινωνικά δίκτυα, αλλά τουλάχιστον έχω κάνει το πρώτο βήμα, έχοντας αντιληφθεί ότι είναι ώρα για αλλαγή.
Πέρα από το Instagram, το Tik Tok έχει διεισδύσει στις ζωές όλων μας, και περνάμε αμέτρητες ώρες τη μέρα κάνοντας doom-scrolling, βλέποντας το ένα ανούσιο βιντεάκι μετά το άλλο. Βέβαια, δεν συμφωνώ απόλυτα με τη θέση πολλών ότι το Tik Tok μας επηρεάζει μόνο αρνητικά, καθώς χάρη στον εξελιγμένο αλγόριθμο που διαθέτει, το for you page του κάθε χρήστη είναι, έως έναν βαθμό, προσαρμοσμένο στα ενδιαφέροντά του. Έτσι, το Tik Tok μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης και να βοηθήσει τους νέους να ανακαλύψουν νέα ενδιαφέροντα, διευρύνοντας τους ορίζοντές τους.
Αναπόφευκτα όμως, υπάρχει και η σκοτεινή πλευρά του Tik Tok, καθώς με την άκριτη χρήση του ελλοχεύουν ποικίλοι κίνδυνοι, ιδίως για τους εφήβους και τα μικρά παιδιά. Τα ηλικιακά όρια σπάνια τηρούνται και βλέπουμε όλο και περισσότερα παιδιά μικρών ηλικιών, να χρησιμοποιούν την πλατφόρμα όχι μόνο για να βλέπουν βιντεάκια, αλλά ακόμα και για να δημοσιεύουν δικά τους. Τα παιδιά αυτά μεγαλώνουν στον πλασματικό κόσμο του διαδικτύου, δεν παίζουν έξω με τους φίλους τους, μια παιδική ηλικία που η γενιά μου, η gen Z ευτυχώς πρόλαβε, αλλά στο κινητό και στον υπολογιστή. Εξοικειώνονται από πολύ μικρή ηλικία με όρους που δεν θα έπρεπε να ξέρουν, αποκτούν ανασφάλειες που δεν θα έπρεπε να έχουν, και ζουν μια ζωή που δεν αντιστοιχεί στην ηλικία τους.
Καθημερινά πλέον βλέπουμε στο Tik Tok παιδιά κάτω των 12 ετών να βιντεοσκοπούν την ρουτίνα περιποίησης προσώπου τους, κατά την οποία χρησιμοποιούν αντιγηραντικές κρέμες και ορούς, να βάφονται με επώνυμα προϊόντα και να δέχονται ως δώρο για τα γενέθλια τους το παγούρι Stanley που έχει γίνει viral τους τελευταίους μήνες. Το πρόβλημα όμως δεν εντοπίζεται εκεί, αυτή είναι μόνο η αρχή.
Ένα από τα βασικότερα προβλήματα που προκύπτουν είναι η υπερβολική ενασχόληση των εφήβων με την εμφάνισή τους. Μια θλιβερή αλήθεια είναι ότι τα κοινωνικά δίκτυα έχουν αρκετή επιρροή πάνω στους νέους, σε σημείο που μπορούν να τους προκαλέσουν διατροφικές διαταραχές. Οι εξαιρετικά επεξεργασμένες φωτογραφίες «ιδανικών» σωμάτων, οι άπειρες φράσεις όπως “nothing tastes as good as skinny feels” κατακλύζουν τα μυαλά των επιρρεπών εφήβων και τους γεμίζουν ανασφάλειες που μπορούν να τους οδηγήσουν σε ακραίες συμπεριφορές. Η πλειοψηφία των fitness influencers προωθούν ανθυγιεινούς τρόπους απώλειας βάρους, και μεταδίδουν το μήνυμα ότι πρέπει να αποκτήσεις το «ιδανικό σώμα», ανεξάρτητα από το κόστος. Ως αποτέλεσμα, πολλοί έφηβοι πιστεύουν πως το σώμα τους είναι ο εχθρός τους, και αφιερώνουν όλη τους την ενέργεια στο να το μικρύνουν.
Στη συνέχεια, όσον αφορά στον σεξουαλικό προσανατολισμό, η «ελευθερία» που έχουν οι δημιουργοί βίντεο σε πλατφόρμες όπως το Tik Tok, και ο ελάχιστος έλεγχος του περιεχομένου που αναρτάται, μπορεί να λειτουργήσουν αρνητικά. Παρατηρούμε ότι η αλλαγή των προσωπικών αντωνυμιών (pronouns) προωθείται μέσω του Tik Tok, και ενώ για κάποιους μπορεί να είναι μια απελευθερωτική διαδικασία, οι ανήλικοι χρήστες μπορεί να μην είναι σε θέση να διαχειριστούν αυτή την πληροφορία. Ορισμένοι γονείς και παιδαγωγοί υποστηρίζουν ότι όταν υπάρχει έλλειψη επαρκούς καθοδήγησης και επαγγελματικής στήριξης είναι εύκολο τα παιδιά να αισθανθούν πίεση να ακολουθήσουν τάσεις προκειμένου να ταιριάξουν και να γίνουν αποδεκτά σε ένα κοινωνικό περιβάλλον, ακόμα και αν αυτό βρίσκεται μέσα σε μία οθόνη.
Πολλοί ανήλικοι χρήστες εφαρμογών όπως το Tik Tok, δεν έχουν διαμορφώσει ακόμα σταθερή αντίληψη για το φύλο τους και τη σεξουαλική τους ταυτότητα, με αποτέλεσμα όταν βομβαρδίζονται από πληροφορίες να οδηγούνται σε σύγχυση και δυσφορία. Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε ότι τα βίντεο που αναρτώνται στο Tik Tok είναι μικρής διάρκειας και συχνά αναρτώνται από χρήστες που δεν αποτελούν έμπιστες πηγές, με αποτέλεσμα να προάγεται μια απλουστευμένη ή ακόμα και παραμορφωμένη εικόνα των φύλων και της σεξουαλικότητας, χωρίς να υπάρχει σε βάθος ενημέρωση.
Ακόμα, η πολύωρη χρήση των κινητών από τα παιδιά ενδέχεται να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την κοινωνικότητά τους. Έχουν παρατηρηθεί πολλές περιπτώσεις παιδιών τα οποία κλείνονται στον εαυτό τους επειδή δεν έχουν μάθει πώς να κοινωνικοποιούνται εκτός οθόνης. Η εξάρτηση όμως στο κινητό και η αποκοπή του εφήβου από το κοινωνικό του περιβάλλον, του προκαλεί επιπλέον άγχος και ψυχολογικά προβλήματα που θα τον ακολουθούν και στα επόμενα χρόνια της ζωής του.
Στον αντίποδα, άλλοι έφηβοι χρήστες των κοινωνικών δικτύων, αντιμετωπίζουν το αντίθετο πρόβλημα, αναπτύσσοντας FOMO (Fear οf Missing Out), καθώς παρακολουθώντας εντατικά τις ζωές των φίλων τους μπαίνουν στη διαδικασία να συγκριθούν μαζί τους, κάτι που τους οδηγεί σε μειονεκτικά συναισθήματα και ανασφάλειες.
Είναι απαραίτητο, σε καιρούς κυριαρχίας των κινητών και των κοινωνικών δικτύων, να διατηρούμε τη μοναδικότητά μας και να μην παρασυρόμαστε από τις πληροφορίες που μας βομβαρδίζουν καθημερινά, προκειμένου να αφήνουμε περιθώρια στον εαυτό μας να ανακαλύψουμε εμείς τα «θέλω» μας. Πρέπει να θυμόμαστε ότι είμαστε πολλά παραπάνω από αυτά που φαίνεται να είμαστε στον εικονικό κόσμο του διαδικτύου, και ότι οι άνθρωποι που μας αγαπάνε στον αληθινό κόσμο, δεν μετριούνται σε followers και likes, αλλά σε πραγματικές συζητήσεις, αγκαλιές και φιλιά.
Η πραγματική ζωή είναι εδώ, όχι μέσα στο κινητό. Οι αληθινές σχέσεις είναι αυτές που δίνουν νόημα στη ζωή μας και γεμίζουν τις μέρες μας με χαρά και δημιουργικότητα. Ας κόψουμε λοιπόν τα δεσμά που μας κρατούν αιχμάλωτους της οθόνης των κινητών μας, και ας είμαστε παρόντες προκειμένου να μπορούμε να απολαύσουμε το δώρο της ζωής.
