Στην πόλη της Χίου, σε ένα παλιό σπίτι που νοικιάζει 150 ευρώ τον μήνα και με το ζόρι «χωράει κι άλλον άνθρωπο», περνάει μοναχικά τις μέρες του ένας 70χρονος συνταξιούχος ναυτικός. Στα νιάτα του ταξίδευε στον κόσμο με ποντοπόρα πλοία που μετέφεραν κάρβουνο, καλαμπόκι και σιτάρι. Σήμερα δεν του επιτρέπεται να βγει από τη χώρα. Εχοντας εκτίσει πολυετή ποινή φυλάκισης για διακίνηση μεταναστών θα ζει με αυτόν τον περιοριστικό όρο μέχρι το 2022.
«Εχω αράξει στην αυλή μου, σκαλίζω και δεν ασχολούμαι με ό,τι γίνεται απέναντι» λέει σε τηλεφωνική μας συνομιλία για τις φουσκωτές λέμβους που καθημερινά αποπλέουν από τα τουρκικά παράλια.
Οταν βρέθηκε το 2001 στη δικαστική φυλακή της Χίου δεν υπήρχαν εκεί πολλοί σαν κι αυτόν. Θυμάται ότι λιγοστοί Τούρκοι ψαράδες και Ρουμάνοι ναυτικοί ήταν τότε υπόδικοι ή είχαν καταδικαστεί για διακίνηση μεταναστών. Ανάμεσά τους βρίσκονταν και άλλοι Ελληνες που εργάζονταν παλαιότερα ως μάγειρες σε γκαζάδικα και δεν είχαν καλές γνώσεις ναυσιπλοΐας. «Συνολικά δεν πρέπει να ξεπερνούσαν τους δέκα οι διακινητές που μοιράζονταν τον ίδιο θάλαμο μαζί μου» λέει ο 70χρονος, ζητώντας να μη δημοσιευτεί το όνομά του.
Σήμερα, τέσσερα χρόνια μετά την αποφυλάκισή του οι αναλογίες έχουν αλλάξει. Το κατάστημα κράτησης στη Χίο έχει εξελιχθεί σε «φυλακή των διακινητών». Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία από τους 154 κρατούμενους, οι 103 εμπλέκονται σε υποθέσεις διακίνησης μεταναστών (84 υπόδικοι και 19 κατάδικοι). Οι μισοί είναι Τούρκοι και ακολουθούν ως πιο πολυπληθείς ομάδες αυτές των Σύρων και των Αφγανών.
Τον τελευταίο χρόνο το Λιμενικό Σώμα συνέλαβε περισσότερους από 500 διακινητές. Αρκετοί εξ αυτών πέρασαν από τη φυλακή της Χίου, καθώς εκεί καταλήγουν υποθέσεις που βρίσκονται στο στάδιο της προδικασίας. Μετά την εκδίκαση όσοι καταδικάζονται είτε παραμένουν εκεί είτε οδηγούνται σε φυλακές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Αντίστοιχα όσοι συλλαμβάνονται στο νοτιοανατολικό Αιγαίο οδηγούνται στη φυλακή της Κω. Σήμερα, σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης, εκ των 144 κρατουμένων στην Κω οι 76 (59 υπόδικοι και 17 κατάδικοι) εμπλέκονται σε υποθέσεις διακίνησης.
Σε θαλάμους με διπλά κρεβάτια
Η δικαστική φυλακή Χίου χτίστηκε το 1960 και σήμερα περιβάλλεται από κατοικίες. Δεν διαθέτει κελιά, αλλά δέκα μεγάλους θαλάμους με διπλά κρεβάτια και κοινόχρηστες τουαλέτες. Το προσωπικό προσπαθεί να χωρίζει τους διακινητές ανά εθνικότητα για να μη δημιουργούνται εντάσεις με άλλους κρατούμενους.
Οι υπάλληλοι της εσωτερικής φρούρησης όμως σπανίως μαθαίνουν λεπτομέρειες από τις υποθέσεις των διακινητών. «Για κάποιον είχαμε ακούσει ότι πέταξε στη θάλασσα τα παιδιά και τις γυναίκες, αλλά δεν προσπαθήσαμε να επιβεβαιώσουμε τη φήμη. Είναι καλύτερο να μη γνωρίζουμε» λέει στην Καθημερινή σωφρονιστικός υπάλληλος στη Χίο, εξηγώντας ότι το προσωπικό φύλαξης δεν πρέπει να κάνει διακρίσεις μεταξύ των κρατουμένων.
Αυτές τις ιστορίες όμως μαθαίνουν όλο και πιο συχνά δικηγόροι της Χίου. Οπως εξηγεί η πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου Χίου, Ανθίππη Ζαννάρα, τον τελευταίο χρόνο αρκετοί συνάδελφοί της έχουν οριστεί αυτεπαγγέλτως ως συνήγοροι των κατηγορουμένων για διακίνηση, κυρίως κατά το στάδιο της ανάκρισης. Οι περισσότεροι κατηγορούμενοι ισχυρίζονται ότι δεν είχαν οικονομικό όφελος, ότι και οι ίδιοι ταξίδευαν ως πρόσφυγες, ή ότι δεν γνώριζαν πως παρανομούσαν.
«Συνήθως, καταθέτουν χαρτιά που δείχνουν ότι εργάζονταν στην Τουρκία και δεν είχαν ανάγκη τα χρήματα. Ενας Τούρκος κατηγορούμενος υποστήριξε ότι ήταν ιδιοκτήτης πρακτορείου τυχερών παιχνιδιών και ιπποδρόμου» λέει στην «Κ» δικηγόρος του νησιού. Σε άλλες περιπτώσεις οι συλληφθέντες λένε ότι είναι θύματα εκβιασμών, όπως ένας Σύρος που έδειχνε σε σωφρονιστικό υπάλληλο φωτογραφία της γυναίκας και του παιδιού του λέγοντας ότι είχαν απαχθεί και θα απελευθερώνονταν μόνο αν πραγματοποιούσε ένα δρομολόγιο.
Οι διακινητές συνήθως παραμένουν από 10 έως 20 χρόνια στη φυλακή, ενώ τους επιβάλλεται χρηματικό πρόστιμο από 30.000 έως 60.000 ευρώ για κάθε μεταφερόμενο. Εάν εμπλέκονται σε ναυάγιο με νεκρούς μπορεί να καταδικαστούν σε ισόβια κάθειρξη. Ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τις ποινές τους ξεκίνησαν την περασμένη εβδομάδα απεργία πείνας 22 διακινητές, Αφγανοί και Σύροι, κρατούμενοι στη φυλακή της Χίου. Την περασμένη Πέμπτη συνέχιζαν μόνο οι τέσσερις.
Οι περισσότεροι συλληφθέντες πάντως αγνοούν την ελληνική νομοθεσία και τις ποινές που προβλέπονται. Η δικηγόρος Αναστασία Καρατζά θυμάται ότι ένας κατηγορούμενος κοιμόταν από την εξάντληση προτού ξεκινήσει η ανάκρισή του. «Δεν ζητούσε νομικές συμβουλές, μέχρι που άκουσε τι ποινή θα αντιμετωπίσει» λέει. «Φαίνεται ότι το τελευταίο διάστημα τα κυκλώματα της Τουρκίας έχουν βρει τον τρόπο να οχυρώνονται καλά. Τοποθετούν συχνά στη θέση του οδηγού τους ίδιους τους μετανάστες, ή άλλους που βρίσκονται πολύ χαμηλά στην ιεραρχία και δεν μπορούν έπειτα να αποκαλύψουν όλη την αλυσίδα της διακίνησης».
