Ο καφές δυσεύρετος, τον έφτιαχναν από ρεβύθια ή βραστά κουκούτσια. Γάλα νερωμένο αμφιβόλου ποιότητας. Χυλός από καλαμποκάλευρο – η λεγόμενη μπομπότα-. Ό,τι χόρτο έβρισκαν, αλλά πόσα χόρτα για να ταίσουν μια ολόκληρη πόλη; Και ακόμα χειρότερα, κρέας από γάτες, σκύλους και άλογα μέχρι και εμετός από Γερμανούς που ξερνοβολούσαν έξω από ταβέρνες. Όλα βρισκόντουσαν στο καθημερινό διατροφολόγιο των Αθηναίων τα χρόνια της Κατοχής.
Tον Απρίλη του 1941, οι Γερμανοί έμπαιναν στην Αθήνα (27 Απρίλη) και ξεκινούσε για την Ελλάδα η κατοχή. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, τα τρόφιμα εξαφανίζονται, η πείνα γίνεται μόνιμος σύντροφος του ελληνικού πληθυσμού με αποτέλεσμα περίπου 40.000 συμπατριώτες μας να χάσουν τη ζωή τους το χειμώνα του ΄41 – ΄42.
Αυτό που υπήρχε σε μερική αφθονία, ήταν το κρασί, το οποίο έσωσε αρκετούς Αθηναίους, γιατί τους τόνωνε. Oι σταφίδες και τα σύκα ήταν υλικά που τους κρατούσαν ζωντανούς, αφού τα χρησιμοποιούσαν ως υποκατάστατα ζάχαρης και έφτιαχναν γλυκά.
Τα συσσίτια ήταν πολύ διαδεδομένα και εξαιτίας τους κατάφεραν πολλοί Αθηναίοι να επιβιώσουν. Δεν τους έδιναν τίποτα το σπουδαίο αλλά ήταν αρκετά για να μπορέσουν να σταθούν τα πόδια τους. Επιπλέον, πολλοί Αθηναίοι έβαζαν κοτέτσια στα μπαλκόνια και τις αυλές ή έφτιαχναν δικό τους μπαξέ και φύλαγαν σκοπιά για να μην πάει κάποιος πεινασμένος να τους πάρει την κότα ή το λαχανικό.
Οι εφημερίδες την εποχή της Κατοχής ήταν γεμάτες με ειδήσεις και συμβουλές για τη διατροφή των Ελλήνων.
" Βράζετε τις πατάτες, αφού τις πλύνετε καλά. Έπειτα τις ξεφλουδίζετε. Τι κάνετε τις φλούδες; Τις πετάτε. Πετάτε δηλαδή το πιο θρεπτικό και το πιο υγιεινό μέρος της πατάτας, αφού είναι πια γνωστό πως κάθε λαχανικό και φρούτο στο φλοιό του και γενικά προς τα εξωτερικά του στρώματα περιέχει τις διάφορες πολύτιμες βιταμίνες. Παίρνετε, λοιπόν, αυτές τις φλούδες, προσθέτετε μπόλικο κρεμμυδάκι ψιλοκομμένο, λιγάκι δυόσμο, αλάτι, πιπέρι, ζυμώνετε και τηγανίζετε. Θα απορήσετε για το αποτέλεσμα. Αν δεν πρόκειται να βράσετε τις πατάτες, αλλά να τις μαγειρέψτε αλλιώς όποτε θα τις παστρέψτε πριν τις βράσετε, πάλι μπορείτε να κάνετε τους κεφτέδες σας, βράζοντας τις φλούδες που θα είναι ακόμα πιο νόστιμες γιατί θα έχουν επάνω και λίγη πατάτα» Επίσης, υπήρχε συνταγή που έλεγε πώς να ξεγελάσεις τα μάτια σου και το στομάχι σου ότι τρως κρέας. «Παίρνεις μία μελιτζάνα και την τρίβεις, την αφήνεις να σκουρύνει και τότε έχεις την αίσθηση ότι τρως κρέας».
«Παίρνετε τις ντοµάτες, αν τις βρείτε, τις λειώνετε, τις βράζετε και µετά ρίχνετε τις ελιές: 5 µε 6 ελιές για κάθε άτοµο της οικογένειας. Να µια νόστιµη σούπα που δεν την είχατε σκεφτεί πριν». Τέτοιου τύπου συµβουλές έδιναν καθηµερινά οι εφηµερίδες της Κατοχής, καθώς οι ελλείψεις προϊόντων, οι αστρονοµικές τιµές, η µαύρη αγορά έκαναν την επιβίωση δύσκολη και έφερναν την ασιτία προ των πυλών.
O περίφηµος Νίκος Τσελεµεντές στη στήλη του σε εφηµερίδα πρότεινε: «Αν σε κάποιον έχει περισσέψει από το µεσηµέρι ένα πιάτο φασολάκια γιαχνί ψιλοκόψτε το περίσσευµα, ρίξτε το στην κατσαρόλα, ρίξτε και αρκετό νερό, βάλτε και µερικές ελιές και έτοιµη η σούπα».
Οι γάµοι γίνονταν µε µαύρα κουφέτα. Επειδή τα κουφέτα ήταν πανάκριβα και δυσεύρετα, έφτιαχναν κουφέτα από καμένη ζάχαρη. Ως νόστιµο χειµωνιάτικο φρούτο οι άνθρωποι κατανάλωναν κούµαρα. Τα κούµαρα έχουν γλυκιά γεύση, αλλά είναι γεµάτα µε σκληρούς σπόρους και πρέπει να τρώγονται σε µια συγκεκριµένη φάση ωρίµανσης, ενώ δεν αντέχουν σχεδόν καθόλου µετά τη συγκομιδή.
Στις γιορτές, οι Αθηναίοι συνέχιζαν να ανταλλάσσουν επισκέψεις, αλλά για δώρα έδιναν τρόφιµα. Τα Χριστούγεννα του 1941 ένα µαγαζί πωλούσε για πρωτοχρονιάτικο δώρο παστές σαρδέλες. Ο καθένας πωλούσε ό,τι µπορούσε.
Κατάστηµα που προπολεµικά πωλούσε µόνο ηλεκτρικά είδη τώρα δίπλα στην ηλεκτρική συσκευή είχε ένα µικρό, πανάκριβο γλυκό,50 δραχµές το κοµµάτι. Και τα γνωστά ανθοπωλεία της Βασιλίσσης Σοφίας στη Βουλή πουλούσαν επίσης µελιτζάνες, κολοκυθάκια και παντζάρια.
Γάτες και σκύλοι
Τον πρώτο χειµώνα της Κατοχής εξαφανίστηκαν από την Αθήνα γάτες και σκύλοι για ευνόητους λόγους. Η Αστυνοµία συνέλαβε κάποιον να πουλάει κοκκινιστές γάτες στην κατσαρόλα, ενώ µια γάτα ήταν γδαρµένη και την πωλούσε για κουνέλι. Σε µια συνοικία της Αθήνας, τον Ασύρµατο, µια γυναίκα έσφαζε σκυλιά, τα µαγείρευε και τα πουλούσε ως φαγητό. Οταν πιάστηκε, είχε µαγειρέψει έναν σκύλο µε κολοκυθάκια. Το σκληρό κρέας είχε βάλει σε υποψίες έναν πελάτη που µασούσε το κρέας και δεν µπορούσε να το καταπιεί.
Το Μάρτιο του 1942 συνελήφθη κάποιος που είχε µαζί του τρεις γαϊδουροκεφαλές και τις πήγαινε σε εστιατόριο. Ο εν λόγω πολίτης έσφαζε συστηµατικά γαϊδούρια και τα καλύτερα κοµµάτια των ζώων τα πωλούσε σε πολυκατοικίες του Κολωνακίου ως µοσχαρίσια φιλέτα.
Στην Καισαριανή διέθεταν κατά σύστηµα το κοινό αλογίσιο κρέας, το οποίο γινόταν ανάρπαστο. Ο Τύπος, µάλιστα, δεν δίστασε να επιδοκιµάσει την πρακτική: «Σ’ όλον τον κόσµον τρώγεται το άλογον. Και εφ’ όσον έχει επιστηµονικώς διαπιστωθεί ότι είναι κατάλληλον προς βρώσιν είναι ακατανόητον, µε τας σηµερινάς µάλιστα δυσχερείας, να το κρατάµε µακριά από τις κουζίνες µας.
Οι συνταγές της κατοχής μαγειρεμένες σήμερα
Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο της με τίτλο «Συνταγές της κατοχής» (εκδ. Μαραθιά), η Ναταλία Σαμαρά-Γκαίτλιχ παρουσιάζει όλες τις λεπτοµέρειες της δύσκολης καθηµερινότητας των Αθηναίων στην Κατοχή, µαζί µε συνταγές που χρησιµοποιούσαν τότε, ώστε να τιμήσει τις ηρωίδες νοικοκυρές που τα χρόνια του ΄40 έδιναν άνισο αγώνα για αξιοπρεπή διαβίωση.
Το TheAthenian.gr συγκέντρωσε κάποιες από αυτές τις συνταγές και σας τις παρουσιάζει ώστε να πάρετε και εσείς μια.. γεύση.
Στιφάδο με κάστανα
Πρόκειται φυσικά για το ψευτοστιφάδο που μαγείρευαν πολλά σπίτια. Όσα μπόρεσαν να έχουν μια παρακαταθήκη από κρεμμύδια. Γίνεται απαράλλαχτα σαν το γνωστό στιφάδο, με τη διαφορά πως λείπει.. το κρέας. Και έτσι όμως είναι πολύ νόστιμο και θρεπτικό φαγητό έστω και αν λείπει και το.. λάδι, οπότε βάζετε περισσότερη ντομάτα. Μπορείται όμως, να κάνετε το φαγητό ακόμη πιο θρεπτικό προσθέτοντας κάστανα.
Για να αποφύγετε τον κόπο να ψήσετε τα κάστανα, καθαρίστε τα ωμά, από βραδύς, από τον εξωτερικό σκληρό φλοιό. Έπειτα τα βάζετε να μουσκέψουν σε χλιαρό νερό ως το πρωί. Το πρωί θα καθαριστούν πολύ εύκολα και από τον εσωτερικό λεπτό φλοιό. Τα ρίχνετε μέσα στο στιφάδο όταν τα κρεμύδια είναι μισοβρασμένα. Λάβετε υπ΄όψιν ότι τα κάστανα βράζουν γρήγορα. Όσο για τις ποσότητες κανονίστε αναλόγως με τα μέλη της οικογένειάς σας και το γούστο σας. Μια οκά κρεμμύδια και μισή οκά κάστανα είναι αρκετό φαγητό για τρία άτομα.
Κεφτέδες από φασόλια
Για τους κεφτέδες, θα βράσετε τα φασόλια και θα τα αλέσετε. Θα ρίξετε τριμμένο κρεμμύδι, αλάτι, μαιντανό, δυόσμο, μοσχοκάρυδο και δύο κουταλιές αλεύρι. Στη συνέχεια θα πλάσεις κεφτεδάκια με τα δυο χεράκια, θα τα αλευρώσεις και θα τα ρίξεις στο τηγάνι.
Κολοκύθια βραστά με ντομάτα
Βράστε ανάλογα κολοκυθάκια, όπως για σαλάτα, σε αρκετά αλατισμένο νερό για να αλατίζονται καλά τα κολοκύθια, γιατί, όπως είναι γνωστό, το αλάτι δεν τα πιάνει ύστερα και δεν υπάρχει χειρότερο από ένα ανάλατο κολοκύθι.
Εν τω μεταξύ κάντε και μια καλή σάλτσα ντομάτα ως εξής: βάλτε σε κατσαρόλα ή τηγάνι να ξανθίσει λίγο ψιλοκομμένο κρεμμύδι με λιγάκι λαδάκι ή λίπος και το σβήνετε με αρκετή αραιωμένη ντομάτα πελτέ και μερικές φρέσκες κομμένες ψιλές, αλάτι και 2-3 φύλλα δάφνης και λίγο νερό.
Αφού βράσει για 15 με 20 λεπτά θα προσθέσετε για να πυκνωθεί μια κουταλιά αλεύρι ή κορνφλάουρ ή κάτι άλλο, διαλυμένο πρώτα σε κρύο νερό.
Στο τέλος ρίχνετε και λίγο μαϊντανό ψιλοκομμένο και περιλούζετε τα στραγγισμένα κολοκύθια στην πιατέλα.
Ντοματόσουπα με ελιές
«Παίρνετε τις ντοµάτες, αν τις βρείτε, τις λειώνετε, τις βράζετε και µετά ρίχνετε τις ελιές: 5 µε 6 ελιές για κάθε άτοµο της οικογένειας. Να µια νόστιµη σούπα που δεν την είχατε σκεφτεί πριν».
