Μία σημαντική αλλαγή στο πεδίο της υγείας διεθνώς αναμένεται το 2019, με την υιοθέτηση της 11ης έκδοσης της «Βίβλου» για την υγεία σε όλο τον κόσμο, της «Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης των Ασθενειών και Σχετικών Προβλημάτων Υγείας» (ICD-11).
Το κυρίαρχο όργανο του ΠΟΥ, η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας, θα συνέλθει το 2019 και θα υιοθετήσει μία έκδοση που για πρώτη φορά περιλαμβάνει λεπτομέρειες για τις κατά τόπους παραδοσιακές ιατρικές και ιδίως για την κινεζική, που είναι η πιο διαδεδομένη. Ουσιαστικά, όπως εξηγεί το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο ΠΟΥ θα αναγνωρίσει επίσημα την Παραδοσιακή Κινεζική Ιατρική.
Η εν λόγω έκδοση, που έχει μεγάλη διεθνή απήχηση ως οδηγός και σημείο αναφοράς για τους επαγγελματίες της υγείας, ταξινομεί χιλιάδες ασθένειες και διαγνώσεις, θέτοντας την ιατρική «ατζέντα» στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Επηρεάζει καθοριστικά πώς οι γιατροί κάνουν διαγνώσεις, αν και πώς οι ασφαλιστικές εταιρείες ασφαλίζουν τους ασθενείς, πώς και πού οι επιδημιολόγοι διεξάγουν τις έρευνές τους, πώς οι ειδικοί ερμηνεύουν τις στατιστικές της θνησιμότητας κ.α.
Το κεφάλαιο 26 της νέας έκδοσης θα περιέχει το πρώτο σύστημα ταξινόμησης για την παραδοσιακή ιατρική, κάτι που αναμένεται να έχει σημαντική επίδραση διεθνώς. Απλώς και μόνο το γεγονός ότι συμπεριλαμβάνεται η κινεζική και λοιπή παραδοσιακή ιατρική στο πιο επίσημο κείμενο-μπούσουλα του ΠΟΥ, θα προσδώσει μια αύρα καταξίωσης στην εναλλακτική ιατρική και θα επιταχύνει την αποδοχή και εξάπλωσή της διεθνώς, ώστε τελικά να αποτελέσει ένα αποδεκτό και όχι «αιρετικό» τμήμα στο παγκόσμιο σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας.
Το κατά πόσο αυτό είναι καλό ή όχι, εξαρτάται από το ποιος κρίνει. Για τους ηγέτες της Κίνας αποτελεί θαυμάσιο νέο, καθώς η πανάρχαια ιατρική της χώρας θα κερδίσει έδαφος διεθνώς. Ο ιστορικός κομμουνιστής ηγέτης της Κίνας, ο Μάο, δεν πίστευε ιδιαίτερα στην παραδοσιακή ιατρική, αλλά τη θεωρούσε χρήσιμη για τους απομακρυσμένους και λιγότερο αναπτυγμένους κατοίκους της χώρας του. Ο σημερινός πρόεδρος Σι είναι φανατικός υποστηρικτής της, στο πλαίσιο της ευρύτερης εθνικής στρατηγικής για ανάδειξη της Κίνας σε νέα παγκόσμια ηγέτιδα δύναμη.
Εδώ και λίγα χρόνια, η κινεζική ηγεσία κάνει ό,τι μπορεί για να προβάλει την παραδοσιακή ιατρική στη διεθνή σκηνή. Ήδη ο ιατρικός τουρισμός προς την Κίνα ανθεί, καθώς διάφορα κέντρα παραδοσιακής ιατρικής στη χώρα προσελκύουν κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες ξένους (κυρίως Ρώσους), που θέλουν να δοκιμάσουν κάτι διαφορετικό από τη δυτική ιατρική. Η Κίνα έχει μάλιστα ανοίξει κατά την τελευταία τριετία τέτοια κέντρα σε πάνω από 20 πόλεις, μεταξύ άλλων στη Βαρκελώνη, στη Βουδαπέστη και στο Ντουμπάι.
Μία λειτουργία αυτών των κέντρων είναι να ενισχύουν τη ζήτηση από άλλες χώρες για να εισάγουν παραδοσιακά κινεζικά φάρμακα. Κάπως έτσι, οι διεθνείς πωλήσεις κινεζικών βοτάνων και άλλων προϊόντων αυξήθηκαν κατά 54% μεταξύ 2016-2017.
Ο ΠΟΥ βλέπει με θετικό μάτι τις παραδοσιακές ιατρικές όπως η κινεζική, επειδή θεωρεί ότι αυτές συμβάλλουν, ώστε να υπάρξει καθολική ιατρική κάλυψη του παγκόσμιου πληθυσμού, με το σκεπτικό ότι τα κινεζικά και άλλα παραδοσιακά φάρμακα είναι φθηνότερα και πιο προσιτά σε αρκετές χώρες (αν και όχι σε όλες).
Όμως, καθόλου δεν έχουν εξίσου ευμενή άποψη πολλοί δυτικοί γιατροί και εν γένει επιστήμονες του βιοϊατρικού τομέα, οι οποίοι μάλλον βλέπουν με βαθιά ανησυχία την κινεζική ιατρική να «σηκώνει κεφάλι» και να «μπαίνει στα χωράφια» τους. Οι ουκ ολίγοι επικριτές της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής τη θεωρούν αντιεπιστημονική, μη υποστηριζόμενη από κλινικές μελέτες και μερικές φορές επικίνδυνη για τους ασθενείς. Μεταξύ άλλων, επισημαίνουν ότι η αρμόδια κινεζική εποπτική αρχή για τα φάρμακα λαμβάνει κάθε χρόνο πάνω από 230.000 αναφορές για παρενέργειες εναλλακτικών φαρμάκων.
Με δεδομένες τις πολλές αμφιβολίες για την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα της, αρκετοί ειδικοί αναρωτιούνται γιατί ο ΠΟΥ σπεύδει να υποστηρίξει τέτοιες ιατρικές πρακτικές. Όπως είπε στο "Nature" ένας από τους σκεπτικιστές, ο ομότιμος καθηγητής ανοσολογίας του Κολλεγίου Ιατρικής Baylor του Τέξας, «κάποια στιγμή ο καθένας θα ρωτήσει: μα γιατί ο ΠΟΥ αφήνει τους ανθρώπους να αρρωστήσουν;»
Η κινεζική παραδοσιακή ιατρική βασίζεται θεωρητικά στην έννοια του «τσι», της ζωτικής ενέργειας που υποτίθεται ότι ρέει μέσα στο σώμα κατά μήκος καναλιών (των ‘μεσημβρινών'). H αποκατάσταση της ομαλής ροής του «τσι» (π.χ. με το βελονισμό σε κατάλληλα σημεία του δέρματος) θεωρείται ότι βοηθά στην επαναφορά της υγείας. Από την άλλη, μια σειρά από παραδοσιακά βότανα υποτίθεται ότι επαναφέρουν την ισορροπία ανάμεσα τις δύο βασικές δυνάμεις του «γιν» και του «γιανγκ».
Η δυτική ιατρική αναζητά σαφείς αιτίες για τις αρρώστιες και εφαρμόζει φαρμακευτικές, γονιδιακές και άλλες θεραπείες, μόνο εφόσον αυτές έχουν δοκιμασθεί με επιτυχία μέσω κλινικών μελετών τυχαιοποιημένων και ελεγχόμενων (π.χ. με εικονικό φάρμακο ή πλασίμπο). Από την άλλη, η παραδοσιακή κινεζική ιατρική δεν θεωρεί ότι είναι δυνατό να εξαχθούν συμπεράσματα από μελέτες σε ομάδες ασθενών, αλλά θέτει το πρόβλημα της υγείας και της αρρώστιας σε εξατομικευμένη βάση, ενώ δεν έχει καμιά ιδιαίτερη αγάπη στις κλινικές μελέτες. Τα φάρμακά της δεν περιορίζονται σε μια δραστική ουσία (όπως συμβαίνει συχνά με τα δυτικά), αλλά περιέχουν ένα μίγμα δεκάδων ουσιών, οπότε ο μηχανισμός της θεραπείας είναι δύσκολο έως αδύνατο να εξειδικευθεί.
Πάντως οι δύο ιατρικές «σχολές» βρίσκονται εδώ και καιρό σε φάση αλληλεπίδρασης. Κατεστημένοι φορείς όπως τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει μονάδες για τη μελέτη των παραδοσιακών ιατρικών πρακτικών και φαρμάκων, ενώ οι ειδικοί στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική ολοένα συχνότερα δέχονται να κάνουν κλινικές μελέτες για να αποδείξουν ότι τα φάρμακά και οι πρακτικές τους (π.χ. ο βελονισμός) όντως «δουλεύουν».
Επιπλέον, έχουν δεχθεί να προχωρήσουν σε εκσυγχρονισμό και τυποποίηση της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής, κάτι που τους διευκόλυνε να κερδίσουν τη «σφραγίδα» της έγκρισης του ΠΟΥ. Και αυτή η τυποποίηση δεν υπήρξε εύκολη υπόθεση. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές, πρακτικές και ορολογίες της στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στη Νότια Κορέα και σε άλλες ασιατικές χώρες. Το 2004 ξεκίνησε στο Πεκίνο μια μαραθώνια προσπάθεια να κάτσουν σε ένα τραπέζι αντιπρόσωποι από πολλές χώρες της Ασίας, με συντονιστή έναν Κινέζο ειδικό, ώστε να καταλήξουν σε ένα κοινά αποδεκτό σύστημα. Μετά από πολύχρονες διαβουλεύσεις και διαφωνίες (του τύπου ‘πρέπει η βελόνα να μπήγεται σε αυτό το σημείο ή λίγο παραδίπλα;'), τελικά δημιουργήθηκε ένας κατάλογος 3.106 όρων της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής, οι οποίοι στη συνέχεια μεταφράσθηκαν στα αγγλικά - ένα εργαλείο-κλειδί για την αποδοχή από τον ΠΟΥ και για τη διεθνή πλέον εξάπλωση της παραδοσιακής ιατρικής.
Οι νέες οδηγίες του ΠΟΥ (το κεφάλαιο 26 της νέας έκδοσης της «Βίβλου» του) αναμένεται να υιοθετηθουν από όλα τα κράτη μέλη του έως το 2022. Κάπως έτσι, στο μέλλον π.χ. ένας διαβητικός που θέλει να καταφύγει στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, θα γνωρίζει και πιο επίσημα ότι μπορεί να δοκιμάσει βελονισμό, βότανα, κάψιμο βοτάνων κοντά στο δέρμα του, τσάι από σπανάκι, σέλινο και σόγια κ.α. Για πρώτη φορά στην ιατρική ιστορία, όροι όπως «ανεπάρκεια του τσι στη σπλήνα» θα εισαχθούν στην επίσημη ιατρική ορολογία.
Πολλοί δυτικοί φυσιολόγοι και γιατροί έχουν φρίξει, καθώς, όπως λένε, δεν έχουν βρει την παραμικρή ένδειξη ότι πράγματι υπάρχουν στο σώμα το «τσι» και οι «μεσημβρινοί» ή ότι η κινεζική παραδοσιακή ιατρική φέρνει ουσιαστικά αποτελέσματα, πέρα από το φαινόμενο της αυθυποβολής και του «πλασίμπο».
Προς το παρόν, είναι μετρημένες στα δάχτυλα οι περιπτώσεις κινεζικών θεραπειών με βότανα που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές σε τυχαιοποιημένες και ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές. Ίσως η πιο γνωστή περίπτωση είναι η αρτεμισινίνη, που απομονώθηκε από ερευνητές της Ακαδημίας Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής στο Πεκίνο και η οποία θεωρείται πλέον μια ισχυρή θεραπεία για την ελονοσία. Η χημικός Γιουγιού Του που την ανακάλυψε, κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας/Ιατρικής 2015.
Αλλά τέτοιες περιπτώσεις, προς το παρόν, αποτελούν εξαίρεση. Ο πιο επίσημος φορέας, το Εθνικό Κέντρο Συμπληρωματικής και Ολιστικής Υγείας των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ, έχει συμπεράνει ότι «για τις περισσότερες παθήσεις, δεν υπάρχει επαρκής αξιόπιστη επιστημονική απόδειξη για να γνωρίζουμε αν οι μέθοδοι της παραδοσιακής ιατρικής όντως έχουν αποτέλεσμα στις παθήσεις για τις οποίες χρησιμοποιούνται».
