Σε ένα ανέκαθεν στρατηγικό πέρασμα, η ακριτική πόλη κρατάει όλη της την ατμόσφαιρα και μας αφηγείται την πολυπολιτισμική ιστορία της.
Είναι και αυτό το «μπλουζ» του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, πάντως, που ’χει περιπλέξει τα πράγματα. Εγραφε το ’91 ο Γιάννης Μπαχ Σπυρόπουλος για τράκες και καψώνια, για μουγγές σκοπιές και τρύπες στη γεωγραφία. Ταυτίζονται οι φαντάροι μέχρι σήμερα, δεν θέλει και πολύ να σου βγει το όνομα... Η παρεξήγηση με τον τότε δήμο λύθηκε με μια συναυλία. Νταλάρας και Μαχαιρίτσας τραγούδησαν μόνο για τους Διδυμοτειχίτες και όλα ξεχάστηκαν. Οχι και η φήμη.
Μου ’λεγε, πάντως, ο κυρ Πασχάλης Χρηστίδης, ράφτης από τους παλιούς και ο μοναδικός που έκανε στολές επιτελαρχών, πως οι περισσότεροι ένστολοι που περνούν από εδώ -στρατιωτικοί, φαντάροι, φοιτητές της σχολής αστυφυλάκων- ούτε που μαθαίνουν τι είναι το Διδυμότειχο και είναι λογικό. Ισως γι’ αυτό αποτελεί έκπληξη. Γιατί δεν φαντάζεσαι την ατμόσφαιρά του ούτε και την ιστορία του. Ενας τόπος χωρίς τουριστική υποδομή, για πραγματικούς ταξιδευτές, όπως και όλος ο Εβρος.
Να είσαι δίπλα στο ποτάμι -σύνορο που περνά ξυστά από την πόλη, 2 χιλιόμετρα το πολύ και πάτησες Τουρκία-, να περπατάς σε μια πόλη με βαλκανικό και ανατολίτικο αέρα, να σε υποδέχονται παντού σαν φίλο, να πίνεις τσίπουρα με τους ντόπιους ακούγοντας ζουρνάδες και γκάιντες και ελληνοτουρκικές, ελληνοβουλγαρικές ιστορίες. Να βλέπεις τα σημάδια όλων των εποχών και των ετερόκλητων ανθρώπων που την καθόρισαν - Ρωμαίοι ηγεμόνες, Βυζαντινοί αυτοκράτορες και επίσκοποι, σουλτάνοι και μουφτήδες, ραββίνοι, τσάροι και εξαρχίτες.
Το Διδυμότειχο ήταν ανέκαθεν σημαντικό σταυροδρόμι στα περάσματα Δύσης - Ανατολής. Πύλη στα Βαλκάνια. Οχι μόνο γέννησε τους αυτοκράτορες Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη και Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο, αλλά υπήρξε και έδρα Βυζαντινών αυτοκρατόρων (Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος και Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός), ενώ για αιώνες ήταν το ανάχωμα της Κωνσταντινούπολης. Αργότερα, έγινε η πρώτη πρωτεύουσα της οθωμανικής αυτοκρατορίας επί ευρωπαϊκού εδάφους.
Ολα αυτά τα σπουδαία είναι ορατά στην πόλη. Κατ’ αρχάς οι δύο λόφοι, οι οποίοι ευθύνονται και για την ονομασία του, ο Καλές και η Αγία Πέτρα. Στη δεύτερη, ο αυτοκράτορας Τραϊανός ίδρυσε τον 2ο αιώνα την Πλωτινόπολη και έκτοτε άρχισε να γράφεται η ιστορία του. Οι αρχαιολόγοι μιλούν για μνημειώδη ψηφιδωτά, ωστόσο, καθώς η ανασκαφή είναι σε εξέλιξη, δεν είναι επισκέψιμα.
Τη σκυτάλη πήρε σταδιακά ο άλλος λόφος, ο Καλές, και το βυζαντινό κάστρο του, από τα σπουδαιότερα στα Βαλκάνια.
Δεσπόζει στην πόλη μέχρι σήμερα. Αν μπορούσατε, μάλιστα, να το δείτε από ψηλά, θα καταλαβαίνατε αμέσως και την έκταση, και τη σπουδαιότητά του. Από εδώ ξεκινά η γνωριμία με το Διδυμότειχο, λόγω θέας. Από τη μία ο Ερυθροπόταμος, ο κάμπος και το άλσος Τσίγγλας, από την άλλη τα χωράφια, ο Εβρος και η Τουρκία και κάτω οι κεραμοσκεπές όλης της πόλης με το μιναρέ του Μεγάλου Τεμένους και το ναό της Ελευθερώτριας να υψώνονται από πάνω, με όλους τους συμβολισμούς που φέρουν.
Ιστορίες απ' τα παλιά
Λιγότερο ατμοσφαιρική ίσως, αλλά πιο διαφωτιστική, είναι η βόλτα γύρω από το λόφο. Ετσι θα δείτε τις οχυρώσεις από την Ιουστινιάνεια έως την Οθωμανική περίοδο, τις πύλες της Γέφυρας και κάποιους από τους 24 πύργους με διασημότερο εκείνον της Βασιλοπούλας.
Ενα από τα ομορφότερα πράγματα που θα αντικρίσετε, πάντως, είναι τα περίφημα υπόσκαφα που ζώνουν το λόφο. Σαν τις τρωγλοδυτικές κατοικίες της Καππαδοκίας, βαμμένα με έντονα χρώματα, με λαξευτά ράφια, κολόνες στήριξης και δρομάκια. Λέγεται ότι αυτή η πρακτική ξεκίνησε από τους Βυζαντινούς για εξοικονόμηση χώρου, ενώ κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ήταν λατρευτικοί χώροι των αρχαίων Θρακών, άλλοι μιλούν για ρωμαϊκούς τάφους ή ακόμη και ασκηταριά των Βυζαντινών. Σίγουρα, πολύ αργότερα εγκαταστάθηκαν εκεί πρόσφυγες και μέχρι πριν από 15 χρόνια ζούσαν οι Κατσίβελοι του Διδυμότειχου.
Μέσα στην πόλη αξίζει να χαθείτε στα στενάκια κάτω από το κάστρο. Ανάμεσα σε σπίτια λαϊκά, αρχοντικά, νεοκλασικίζοντα, εκλεκτιστικά, προσφυγικά, όλα με υπέροχες αρχιτεκτονικές και διακοσμητικές λεπτομέρειες. Εκεί βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου με εντυπωσιακό τέμπλο, κιονόκρανα, ξύλινους κίονες, επισκοπικό θρόνο και ενδιαφέρουσες τοπιογραφίες. Κοντά είναι και η Πινακοθήκη, σε ένα αστικό σπίτι του Μεσοπολέμου, ζωγραφισμένο εξ ολοκλήρου απ’ τον Διδυμοτειχίτη ζωγράφο Δημήτρη Ναλμπάντη, ενώ ένα άλλο υπέροχο σπίτι, η εβραϊκή οικία Ταραμπολούς, στην οδό Θεοφίλου, είναι από τα ελάχιστα ξυλεπένδυτα που διατηρούνται. Ανήκει στην οικογένεια Σαρσάκη, που πρόκειται να το μετατρέψει σε ξενώνα. Ο Γιάννης Σαρσάκης και η γυναίκα του Γεωργία Νταλαγιώργου, αγιογράφος και ζωγράφος - ψηφιδογράφος αντίστοιχα, λειτουργούν δίπλα και εργαστήρι, το «Ηδύ τεχνών», όπου διδάσκουν τις τέχνες τους.
Αν θέλετε να μάθετε τη νεότερη ιστορία της Θράκης, θα πάτε στο Στρατιωτικό Μουσείο, ενώ για τη λαμπρή βυζαντινή περίοδο στις αρχές του 2016 θα έχει ανοίξει το πολλά υποσχόμενο Βυζαντινό Μουσείο της πόλης. Στο δε Λαογραφικό συγκεντρώνονται πληροφορίες για την καθημερινότητα και τη συνύπαρξη των λαών που έζησαν στο Διδυμότειχο.
Οι Γκαϊντατζήδες
Αυτό, όμως, που καθηλώνει κάθε επισκέπτη είναι οι περίφημοι γκαϊντατζήδες του Διδυμότειχου. Μια παρέα 40 ατόμων πάνω-κάτω που σηκώνει στο πόδι όλη την πόλη κάθε τόσο. Αρχισαν να συσπειρώνονται πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, άντλησαν από τους παλιούς όλη τη γνώση του οργάνου και της μουσικής και έσωσαν τόσο την γκάιντα όσο και τους θρακιώτικους σκοπούς. «Ισα που προλάβαμε τη γενιά», λέει ο γκαϊντατζής Γιάννης Σαρσάκης, που ηγήθηκε της όλης προσπάθειας και συμπληρώνει: «Τώρα έχουμε και ετήσιο Φεστιβάλ Γκάιντας, που έχει γίνει πια θεσμός. Ερχονται γκαϊντατζήδες από όλη την Ελλάδα, ένα μουσικό κοινόβιο, είναι υπέροχο...». Δάσκαλός του είναι ο κ. Πασχάλης Χρηστίδης, ο 90χρονος σήμερα ράφτης, που ηχογραφήθηκε τη δεκαετία του ’70 βοηθώντας στην επιβίωση των σκοπών και δίνοντας «την πιο καθαρή φωνή στην γκάιντα». Αρκεί να τους ακούσεις. Ο αρχέγονος ήχος είναι από μόνος του εμπειρία.
Αρμονική συνύπαρξη
Στις αρχές του 20ού αιώνα ζούσαν στο Διδυμότειχο 12.000 άνθρωποι, μοιρασμένοι σε χριστιανούς, μουσουλμάνους, Αρμένιους και Εβραίους. Τόσοι είναι και σήμερα, αλλά από αυτούς έχουν μείνει 3.000 μουσουλμάνοι (Αθίγγανοι κυρίως) και 9 αρμένικες οικογένειες. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί αναφέρει τον 16ο αιώνα 12 τζαμιά, 3 δημόσια χαμάμ, 5 ιεροδιδασκαλεία, 2 καραβάν σαράγια και 2 ιμαρέτ. Τα λουτρά σώζονται: είναι το Φεριντούν Αχμέντ Μπεγκ στην πλατεία, το Ορούτς Πασά ή των Ψιθύρων στον Ερυθροπόταμο, ενώ αναστηλώνονται και εκείνα της Γέφυρας. Από την αρμένικη κοινότητα έχει μείνει η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και από την εβραϊκή ένα μνημείο. Από τα 12 τζαμιά μόνο 2. Το Μικρό ή Κόκκινο τζαμί, που λειτουργεί ακόμη, και το Μεγάλο Τέμενος ή του Βαγιαζίτ Α΄ Γιλντιρίμ (Κεραυνού) των τελών του 14ου αιώνα στην πλατεία. Πρόκειται για ένα μοναδικό μνημείο, εσωτερικά και εξωτερικά, που αναστηλώνεται και λέγεται ότι είναι το παλαιότερο της Ευρώπης.
Βόλτες στην περιοχή
> Οι Μεταξάδες απέχουν 30 χιλιόμετρα από το Διδυμότειχο και είναι το πιο ιδιαίτερο, αρχιτεκτονικά, εβρίτικο χωριό. Τα σπίτια είναι φτιαγμένα τον 19ο και τον 20ό αιώνα από ντόπια πέτρα και ξύλο, με πελεκημένους ορθογώνιους λίθους δεμένους χωρίς κονίαμα και άλλοτε με οριζόντιες και κάθετες ξυλοδεσιές, που σχηματίζουν γεωμετρικά σχήματα στην όψη τους. Στα διπλανά χωριά, Παλιούρι και Αλεποχώρι, θα δείτε τους ναούς του Αγίου Παντελεήμονα και του Αγίου Αθανασίου αντίστοιχα, χωρίς τρούλο, αλλά με υπέροχες τοιχογραφίες, που δυστυχώς καταρρέουν.
> Στο χωριό Ρήγιο, πολύ κοντά στο Διδυμότειχο, μπορείτε να δείτε δύο τάφους του 4ου αιώνα π.Χ., ενώ στο Πύθιο θα αντικρίσετε το εντυπωσιακό κάστρο του βυζαντινού Εμπυθίου, εξαίρετο δείγμα στρατιωτικής αρχιτεκτονικής του Μεσαίωνα με δύο πύργους και δυτικότροπα τοξωτά ανοίγματα. Το ίδιο χωριό διαθέτει και έναν υπέροχο σιδηροδρομικό σταθμό, από όπου περνούσε το Οριάν Εξπρές! Στο Πραγγί αξίζει να φτάσετε επίσης για τον σιδηροδρομικό σταθμό, που έχει μετατραπεί σε ένα ωραίο ταβερνάκι. Η αναφορά δεν γίνεται μόνο για το καλό φαγητό, αλλά πρώτα από όλα για την εμπειρία. Οι πιθανότητες να πετύχετε εδώ τους γκαϊντατζήδες και άλλους μουσικούς είναι πολλές, τα γλέντια θρυλικά, η ατμόσφαιρα κάτι παραπάνω από φιλόξενη, οικογενειακή.
