«Και τότε ήλθε η ψυχή του Αχιλλέα... Γέννημα του Διός, γιε του Λαέρτη, πολυμήχανε Οδυσσέα· άφοβε, ποιο άλλο έργο φοβερότερο θα βάλει ακόμη ο νους σου; που τόλμησες να κατεβείς στον Άδη, όπου νεκροί μονάχα κατοικούν;».
Το απόσπασμα είναι από την λ' ραψωδία της ομηρικής «Οδύσσειας», τη Νέκυια, όπου ο Οδυσσέας, έξοχος αφηγητής, διηγείται ποιες ψυχές συνάντησε στον Άδη όταν κατέβηκε για να ζητήσει από τον μάντη Τειρεσία οδηγίες για τον περιπόθητο νόστο. Τόσο μεγάλη ήταν η νοσταλγία του για την Ιθάκη ώστε να απαρνηθεί αργότερα και την αθανασία που του πρόσφερε η νύμφη Καλυψώ, κόρη του Άτλαντα, αν έμενε μαζί της στην Ωγυγία, το νησί της.
Η κάθοδος των πάνοπλων Ελλήνων από τον Δούρειο Ίππο. Παράσταση (λεπτομέρεια) από μεγάλο πίθο του 7ου αι. π.Χ., διακοσμημένο με ανάγλυφες σκηνές από την άλωση της Τροίας. Βρέθηκε στη Μύκονο. © Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου.
Είναι άραγε ο νόστος, η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα, που κάνει τον ήρωα τόσο αγαπητό σε όλη την ανθρωπότητα, αφού γι’ αυτόν κατέβηκε ακόμη και στον Άδη και αρνήθηκε την αθανασία; Νόστος που μπορεί να εννοηθεί και ως «η επιστροφή στον εαυτό μας»; Είναι οι περιπέτειες, τα κατορθώματα, τα σφάλματα, η πρακτική εξυπνάδα και η ευφυΐα του «πολύτροπου άνδρα» που μηχανεύεται πολλούς τρόπους για να αντιμετωπίσει τρομερές δοκιμασίες; Όλα αυτά και μαζί άλλα τόσα, με πολυσήμαντη ερμηνεία, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι η «Οδύσσεια» είναι και παραμένει η μείζων αφήγηση στον δυτικό πολιτισμό. Δεν είναι τυχαίο ότι το διάσημο αυτό έπος του Ομήρου βρέθηκε στην κορυφή της λίστας που συγκρότησε το BBC Culture με τις 100 «φανταστικές ιστορίες που διαμόρφωσαν τον κόσμο». Ξεκινώντας από την «Οδύσσεια», το κορυφαίο έργο όλων των εποχών που κατέλαβε την πρώτη θέση, η πρώτη δεκάδα της λίστας του BBC Culture κλείνει με την «Ιλιάδα». Έργο και αυτό του Ομήρου με τον οποίο αρχίζει η έντεχνη ελληνική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία και θεωρείται ο μεγαλύτερος από τους ποιητές όλων των αιώνων.
"Το BBC Culture συγκρότησε τη λίστα με τις φανταστικές ιστορίες που διαμόρφωσαν τρόπους σκέψης ή επηρέασαν την Ιστορία, απευθυνόμενο σε 108 ειδικούς από 35 χώρες, οι οποίοι επέλεξαν ανάμεσα σε βιβλία γραμμένα σε 33 γλώσσες
Μαρμάρινη κεφαλή του Ομήρου, του μεγαλύτερου ποιητή όλων των εποχών. Χρονολογείται στον 2ο αι. π.Χ. και βρέθηκε στην Μπάια (κοντά στη Νάπολη, Ιταλία). © Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.
Η λίστα του BBC Culture
Η έρευνα ξεκίνησε τον Απρίλιο, όταν το BBC Culture απευθύνθηκε σε ειδικούς σε όλο τον κόσμο ζητώντας να προτείνουν πέντε φανταστικές ιστορίες που θεωρούσαν ότι είχαν διαμορφώσει τρόπους σκέψης ή επηρέασαν την Ιστορία. Απάντησαν 108 συγγραφείς, ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι, κριτικοί και μεταφραστές από 35 χώρες, οι οποίοι επέλεξαν βιβλία, ποιήματα, παραμύθια, θεατρικά έργα κ.ά., γραμμένα σε 33 διαφορετικές γλώσσες. Δεύτερο βιβλίο στη λίστα είναι «Η καλύβα του μπαρμπα-Θωμά» της Αμερικανίδας συγγραφέως Χάριετ Μπίτσερ Στόου, που εκδόθηκε το 1852 και συνέβαλε, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, στην κατάργηση της δουλείας στις ΗΠΑ.
Διαβάζοντας Όμηρο. Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Λώρενς Άλμα-Τάντεμα, 1885. © Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας, ΗΠΑ.
"Κορυφαίο έργο όλων των εποχών είναι, σύμφωνα και με τη λίστα του BBC, η «Οδύσσεια». Το θέμα της είναι ο νόστος, η επιστροφή του Οδυσσέα από την Τροία στην Ιθάκη, και οι περιπέτειες του ήρωα αναπτύσσονται σε 12.100 στίχους
Η τύφλωση του Πολύφημου από τον Οδυσσέα και τους άνδρες του. Παράσταση σε πρωτοαττικό αμφορέα (650 π.Χ.) που αποδίδεται στον «Ζωγράφο του Πολύφημου». © Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας.
Τα δύο πρώτα
Γιατί τα δύο αυτά έργα κατέλαβαν τις δύο πρώτες θέσεις; Σε ό,τι αφορά την «Οδύσσεια», να θυμηθούμε ότι η σύνθεσή της εκτιμάται ότι ανάγεται στα τέλη του 8ου αι. π.Χ., όταν η γραφή ήταν κτήμα ελάχιστων και τα έπη του Ομήρου απαγγέλλονταν. Καθισμένοι γύρω από την εστία του σπιτιού τους, οι προϊστορικοί άνθρωποι άκουγαν εμπνευσμένους αοιδούς να εξυμνούν με κιθάρα τα κατορθώματα του Οδυσσέα. Του καραβοτσακισμένου ήρωα που περιπλανήθηκε σε μακρινές θάλασσες, ταξίδεψε σε άγνωστους και απάτητους τόπους, γνώρισε άγριους, απολίτιστους λαούς και ανθρωποφάγα τέρατα. Παρόλα αυτά, με πονηριές και τεχνάσματα επέστρεψε στην Ιθάκη, ξεφεύγοντας ακόμη και από την εχθρότητα των θεών. Κορυφαία πνευματικά δημιουργήματα του αρχαίου Ελληνισμού, τα έπη του Ομήρου έδωσαν στους Έλληνες τη δυνατότητα να μοιραστούν κοινές μνήμες και παραδόσεις. Ανάμεσά τους και η μακρά παράδοση των ταξιδιών στη Μεσόγειο, με την οποία συνδέθηκε άρρηκτα η μοίρα όλου του αρχαίου κόσμου.
Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες σε ψηφιδωτό του 2ου αι. μ.Χ. © Μουσείο Μπάρντο, Τύνιδα, Τυνησία.
Το εκπληκτικό με την «Οδύσσεια» είναι ότι επέζησε επί αιώνες, μεταφερόμενη από γενιά σε γενιά με τον προφορικό λόγο, όπως σημειώνει το BBC, γεγονός που καταδεικνύει τη διαχρονική γοητεία που ασκεί στους ανθρώπους. Όσον αφορά το βιβλίο «Η καλύβα του μπαρμπα-Θωμά», το BBC σημειώνει ότι επαινέθηκε επειδή ήταν το πρώτο πολιτικό μυθιστόρημα που διαβάστηκε ευρέως στις ΗΠΑ.
Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του πλήττονται από τους ανθρωποφάγους γίγαντες Λαιστρυγόνες. Τοιχογραφία 1ου αι. π.Χ. από την Villa Esquilino στη Ρώμη. © Αποστολική Βιβλιοθήκη του Βατικανού.
Άλλα ελληνικά έργα
Η λίστα του BBC Culture ανέδειξε ως πιο δημοφιλείς συγγραφείς τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, τη Βιρτζίνια Γουλφ και τον Φραντς Κάφκα, καθώς περιλαμβάνει τρία βιβλία του καθενός. Η πλήρης λίστα αριθμεί 100 βιβλία, πολυδιαβασμένα και αγαπημένα σε όλο τον κόσμο. Όσον αφορά τη χώρα μας, εκτός από την «Οδύσσεια» και την «Ιλιάδα», στη λίστα υπάρχουν ακόμη πέντε ελληνικά έργα. Οι «Μύθοι του Αισώπου» (620-560 π.Χ.), του διασημότερου από τους αρχαίους μυθοποιούς, κατέλαβαν την 29η θέση. Ακολουθούν τέσερα σπουδαία έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας: η «Μήδεια» του Ευριπίδη (431 π.Χ.) στην 31η θέση, ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή (429 π.Χ.) στην 49η θέση, η «Ορέστεια» του Αισχύλου (5ος αι. π.Χ.) στην 51η θέση και η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή (441 π.Χ.) στην 70ή θέση.
«Ο θρίαμβος του Αχιλλέα». Έργο του Φραντς φον Ματς, 1892, στο «Αχίλλειον» της Κέρκυρας. Ο ήρωας εικονίζεται μπροστά στα τείχη της Τροίας. Η «Ιλιάδα» του Ομήρου, με θέμα τη «μήνιν του Αχιλλέως» εναντίον του Αγαμέμνονα και τις συμφορές που επακολούθησαν, κατέλαβε τη 10η θέση στη λίστα του BBC Culture. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
