Οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με το σκάκι σοβαρά και συστηματικά ήταν οι Άραβες. Μάλιστα για την αγάπη που του έτρεφαν υπάρχουν πολλά δείγματα, μεταξύ των οποίων σκακιστικά χειρόγραφα, πάπυροι και τοιχογραφίες με σκακιστικά προβλήματα -τις περίφημες “μανσούβες”-, αλλά και σπάνια σκακιστικά κομμάτια από ελεφαντόδοτο του χαλίφη της Βαγδάτης Χαρούν ελ Ρασίδ (786-829), γνωστού ήρωα από το έργο “Χίλιες και μία νύχτες”. Άλλωστε, η εξάπλωση του σκακιού από την Αραβία προς τη Δύση βοηθήθηκε ιδιαίτερα από τον ίδιο το Μωάμεθ, που ήταν φανατικός του θαυμαστής…
Ωστόσο η σκοταδιστική δυτική Ευρώπη των μεσαιωνικών χρόνων, στην αρχή δεν καλοδέχθηκε το καινούριο άθλημα κι έτσι η Καθολική εκκλησία το απαγόρευσε με αλλεπάλληλα διατάγματα, ξεκινώντας από το 1196 μέχρι και τα μέσα του 14ου αιώνα. Ο κύριος λόγος ήταν ότι η εκτεταμένη παρατήρηση των σκακιστικών κομματιών που αναπαριστούσαν διάφορες μορφές ανθρώπων και ζώων, δεν ήταν, κατά τη γνώμη του Πάπα, παρά μια καμουφλαρισμένη μορφή ειδωλολατρίας! Έτσι το σκάκι ήταν απαγορευμένο αρχικά προς τους κληρικούς και στη συνέχεια προς τους πάντες, μέχρι που η Εκκλησία άρχισε να δείχνει σταδιακά μια πιο χαλαρή αντιμετώπιση…
Σε γενικές γραμμές είναι αρκετά δύσκολο να σκιαγραφήσουμε την πορεία του σκακιού στη δυτική Ευρώπη εκείνων των χρόνων. Τα πράγματα γίνονται πολύ πιο διακριτά από τα τέλη του 15ου αιώνα, οπότε και ο Ισπανός Ruis Ramirez de Lucena εκδίδει το 1497, το πρώτο σκακιστικό βιβλίο, με τίτλο “Repetición de Amores y Arte de Ajedrez con ci Iuegos de Partido”.
Από κει κι έπειτα οι ρυθμοί ανάπτυξης του σκακιού είναι ραγδαίοι, κυρίως στην Ισπανία και την Ιταλία, που ήταν και οι πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που το ανέπτυξαν: Εκδίδονται πολλά σκακιστικά βιβλία, ο Ιταλός Alessandro Salvio ιδρύει στη Νάπολη την πρώτη σκακιστική σχολή και το πρώτο διεθνές τουρνουά πραγματοποιείται το 1575 στο ανάκτορο του βασιλιά της Ισπανίας και μεγάλου θαυμαστή του σκακιού, του Φιλίππου Β’. Νικητής αναδείχθηκε ο Ιταλός Giovanni Leonardo di Bona, που θεωρήθηκε ο ισχυρότερος σκακιστής του 16ου αιώνα. Κατά τον 17ο αιώνα μεσουράνησε ο επίσης Ιταλός -και ενδεχομένως ελληνικής καταγωγής- Gioachino Greco, ενώ αργότερα άρχισαν να εμφανίζονται ισχυροί σκακιστές και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Το σκάκι στα νεώτερα και σύγχρονα χρόνια
Ο 18ος αιώνας ανήκε αποκλειστικά σχεδόν στη Γαλλία, που ανέδειξε πολλούς “βιρτουόζους”, όπως τον Louis-Charles Mahé de La Bourdonnais και το γνωστό συνθέτη όπερας, François-André Danican Philidor, ο οποίος ανέπτυξε σημαντικά την υποτυπώδη μέχρι τότε σκακιστική θεωρία. Σιγά-σιγά εμφανίστηκαν ανταγωνιστές και από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και από τις ΗΠΑ, όπως οι Howard Staunton-Άγγλος, Adorph Anderssen-Γερμανός, Dawid Janowski-Πολωνός, Paul Morphy-Αμερικανός και πολλοί άλλοι.
Παρ’ ότι η ιστορία πλέον αναγνωρίζει ορισμένους σκακιστές ως τους ισχυρότερους κάθε εποχής, πρέπει να πούμε πως εκείνα τα χρόνια, τα πράγματα στις αγωνιστικές συνθήκες ήταν πολύ ρευστά. Τουρνουά όπως τα ξέρουμε σήμερα δεν διεξάγονταν -το πρώτο πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο το 1851- και οι σκακιστικές διαφορές λύνονταν πάντα με την άμεση αναμέτρηση των δύο ενδιαφερομένων. Επιπρόσθετα, ο τίτλος του παγκόσμιου πρωταθλητή ακόμα δεν υπήρχε κι όπως ήταν φυσικό οι εκτιμήσεις για τον κορυφαίο σκακιστή του κόσμου απείχαν πολύ μεταξύ τους. Ο επίσημος τίτλος του παγκόσμιου πρωταθλητή, καθιερώθηκε για πρώτη φορά το 1886, όταν ο Αυστριακός Wilhelm Steinitz (1836-1900) νίκησε σε ματς όλους τους ισχυρούς σκακιστές της εποχής, που ζήτησαν ν’ αναμετρηθούν μαζί του.
Από τότε τόσο η θεωρητική όσο και η αγωνιστική πλευρά του σκακιού δεν σταμάτησαν ν’ αναπτύσσονται. Το παγκόσμιο πρωτάθλημα συνέχισε να διεξάγεται κανονικά μέσω μιας σειράς σκληρών προκριματικών αγώνων, ενώ τα σκακιστικά τουρνουά -τοπικά και διεθνή- ολοένα και πλήθαιναν. Ακόμα, για την ανάπτυξη της σκακιστικής θεωρίας δεν έχει κανείς παρά να λάβει υπ’ όψιν του τη συγγραφική και εκδοτική “έκρηξη” που ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα, για να φτάσουμε μέχρι τις μέρες μας που η σκακιστική βιβλιογραφία αριθμεί πάνω από 50.000 τίτλους, χωρίς να υπολογίζονται οι εκατοντάδες των περιοδικών εντύπων που έχουν κατά καιρούς κυκλοφορήσει. Όλα αυτά η τεράστια διοργάνωση, η εντυπωσιακή βιβλιογραφία, τα αναρίθμητα τουρνουά και ματς, η τεράστια επιρροή του σκακιού στις τέχνες και τις επιστήμες και πάνω απ’ όλα σε εκατομμύρια ανθρώπους μεταξύ των οποίων βρίσκονται μερικές από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες όλων των εποχών, όπως ο Σαίξπηρ, ο Γκαίτε, ο Ρουσσώ, ο Ντιντερό, ο Μότσαρτ, ο Προκόφιεφ, ο Μαρξ, ο Λένιν και πολλοί άλλοι -συνολικά μια ιστορία τόσων αιώνων, δείχνουν πραγματικά ότι το σκάκι είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα “παιγνίδι”. Η ιστορία του είναι τόσο μεγάλη και πολυσχιδής που θα ήταν αδύνατο να παρουσιαστεί σε δύο άρθρα κι έτσι τα παραπάνω αποτελούν πιο πολύ ένα ερέθισμα για βαθύτερη ενασχόληση παρά ολοκληρωμένη παρουσίαση. Η συνέχεια στα επόμενα φύλλα…
