Λίγες μέρες μετά την αποκάλυψη ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις για τουρκικό φιρμάνι που επικαλείται το Βρετανικό Μουσείο όσον αφορά την απόκτηση των Γλυπτών του Παρθενώνα, ξεφυλλίζουμε το πρόσφατο βιβλίο του Νίκου Σταμπολίδη με την απαρχή της στρατηγικής αυτής και διεισδύουμε στα άδυτα της συνέλευσης και των συμμάχων της Ελλάδας.
Eίναι από αυτές τις περιπτώσεις όπου μια κατάσταση επιδέχεται δύο εντελώς διαφορετικές ερμηνείες: παρακολουθώ τον τρόπο με τον οποίο οι εκπρόσωποι του βρετανικού υπουργείου Πολιτισμού και του Βρετανικού Μουσείου τοποθετούνται στην 24η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης (ICPRCP) στο Παρίσι και δεν μπορώ να αποφασίσω.
Ναι, αυτή όπου για πρώτη φορά αναφέρθηκε επισήμως, μέσα στην αίθουσα της Ολομέλειας από εκπρόσωπο της Τουρκίας (προσοχή: έχουν προϋπάρξει τις τελευταίες δεκαετίες σχετικές μελέτες και δημοσιεύσεις από ιστορικούς της γείτονος και όχι μόνο) ότι δεν υπάρχει ένδειξη, αντίγραφο ή άλλο στοιχείο ότι ο λόρδος Έλγιν είχε επίσημο φιρμάνι που του επέτρεπε να προβεί στη βιαιοπραγία εις βάρος του Παρθενώνα.
Τα μάρμαρα του Έλγιν, C. Wordsworth 1882 / Πηγή: https://el.travelogues.gr/
Ηττημένοι ή αμετανόητοι αποικιοκράτες;
Βλέπω τους εκπροσώπους του Λονδίνου να δέχονται τα χτυπήματα στριμωγμένοι, μηρυκάζοντας τα σταθερά επιχειρήματά τους, με τον ίδιο τρόπο, όπως κάνουν τα τελευταία 40 χρόνια. Ή μήπως αυτό που βλέπω είναι η απόλυτη αλαζονεία και αίσθηση εξουσίας ενός σκληροπυρηνικού αποικιοκράτη που πίσω από το ευγενικό διπλωματικό χαμόγελο μας λένε κατάμουτρα ότι δεν πρόκειται ποτέ να πετύχουμε αυτό που θέλουμε;
Είναι τόσο μόνοι. Πόσο μόνοι; Τόσο όσο η φράση που είπε με ένταση η μόνιμη εκπρόσωπος του Παναμά. «Κάναμε τόσους διαλόγους χωρίς αποτέλεσμα. Πόσες ακόμα αποφάσεις θα πρέπει να υιοθετήσουμε προκειμένου να επανενωθούν τα Γλυπτά στην Ελλάδα; Δεν πρόκειται απλώς για μια υπόθεση επαναπατρισμού ή επιστροφής. Είναι μια υπόθεση επανένωσης. Πρέπει όλες οι χώρες-μέλη της επιτροπής να κατανοήσουμε ότι είμαστε εδώ καλή τη πίστει, πιστεύουμε στους στόχους που έχουμε θέσει και ότι δεν μπορούμε απλώς να πούμε ότι αυτό είναι θέμα μεταξύ των μουσείων. Οι διαπραγματεύσεις μέσα σε αυτό το δωμάτιο είναι διαπραγματεύσεις μεταξύ κυβερνήσεων προκειμένου να βρούμε μια φόρμα που θα διασφαλίζει την επανένωση των Παρθενώνειων Γλυπτών».
Το μειδίαμα του διευθυντή του Μουσείου της Ακρόπολης δεν μπορεί να κρυφτεί από το πρόσωπό του. Μαρτυρά μια νίκη. Όταν ακούς αξιωματούχους άλλων χωρών να μιλάνε με τέτοιο πάθος για το ζήτημα των Γλυπτών, δεν μπορείς να μη νιώθεις το λιγότερο ικανοποίηση. Άλλωστε, η ελληνική επιτροπή, που έχει ιδανική χημεία και συνεργασία, είχε κάθε λόγο να νιώθει ότι κατάφερε ένα ακόμα βήμα στη διεκδίκηση μετά την τουρκική επιβεβαίωση περί μη ύπαρξης φιρμανιού, χωρίς το οποίο δεν στοιχειοθετείται η νόμιμη κατοχή των Γλυπτών από το Βρετανικό Μουσείο. Από τους γνωρίζοντες η επιτυχία της σύνθεσης και της χημείας της επιτροπής αποδίδεται στις επιλογές και κατευθύνσεις της Λίνας Μενδώνη, υπουργού Πολιτισμού.
Το εξώφυλλο του βιβλίου του Νίκου Σταμπολίδη
Η στρατηγική ενέδρα του Παρισιού
Και, φυσικά, δεν πρόκειται για σύμπτωση, αλλά για μια εδώ και καιρό δουλευμένη στρατηγική που έσκασε σαν ενέδρα για το Λονδίνο. Γιατί αξίζει να δούμε τι προηγήθηκε, προείπε και είναι εδώ για να διατρανώσει στα εκατομμύρια επισκεπτών του Μουσείου της Ακρόπολης σχετικά με την ψευδή αναφορά σε φιρμάνι, η έκθεση και το βιβλίο που έγραψε ο Νίκος Σταμπολίδης με θέμα «Παρθενώνας και Βύρωνας. Με αφορμή τα 200 χρόνια από τον θάνατο του Βύρωνα». Μια έκθεση που θα πρέπει να παραμείνει σε μια γωνία του Μουσείου ως την ημέρα που τα Γλυπτά θα επιστρέψουν και θα επανενωθούν.
Έτσι, ενώ στο παρελθόν η εκπρόσωπος της Τουρκίας (χώρα που συμμετέχει ως παρατηρητής στην διακυβερνητική) Ζεϊνέπ Μποζ συμφωνούσε γενικά με την ελληνική θέση, αυτή τη φορά, σε αυτή τη συγκυρία έθεσε και το θέμα του φιρμανιού. «Ως επικεφαλής της ομάδας καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης πολιτιστικής κληρονομιάς στην Τουρκία, δηλώνω ότι δεν είμαστε ενήμεροι για την ύπαρξη οποιουδήποτε εγγράφου που να νομιμοποιεί αυτή την αγορά από την αποικιοκρατική Βρετανία εκείνη την εποχή. Συνεπώς, δεν υπάρχει περιθώριο να συζητήσουμε περί νομιμότητάς της».
Το βιβλίο του Νίκου Σταμπολίδη
Γράφει ο Νίκος Σταμπολίδης στο βιβλίο που συνοδεύει την έκθεση για τον Βύρωνα και το διαβατήριό του που συνηγορεί ότι το φιρμάνι του Έλγιν δεν ήταν αυθεντικό. «Τα πραγματικά φιρμάνια του Σουλτάνου υπήρχαν σε δύο αντίτυπα, ένα που εκρατείτο σε επίσημο αρχείο και ένα που ταξίδευε στον παραλήπτη στον οποίο απευθυνόταν. Και το τελευταίο φυλασσόταν από την Αρχή (δικαστική, στρατιωτική κ.λπ.), στην οποία επιδιδόταν. Σε όλη την έρευνα που έχει γίνει έως σήμερα, ακόμα κι αν είχε χαθεί το «φιρμάνι» που απευθυνόταν στην Αθήνα, δεν έχει βρεθεί ένα αντίγραφό του και σε οποιοδήποτε άλλο αρχείο».
Όψη της έκθεσης στο Μουσείο της Ακρόπολης
Και συνεχίζει αποκαλυπτικά: «Τα πραγματικά φιρμάνια επιδίδονταν από ειδικό ταχυδρόμο ή εξουσιοδοτημένο προς τούτο πρόσωπο ή έστω από τους πλοιάρχους του τουρκικού στόλου. Ας σημειωθεί εδώ ότι στην περίπτωση του λεγόμενου «φιρμανιού» του 1801 για τη βάρβαρη κοπή και απομάκρυνση των Παρθενώνειων Γλυπτών, το προσκόμισε στην Αθήνα περιέργως όχι ένας Οθωμανός αξιωματούχος, αλλά ο αιδεσιμότατος Philip Hunt, ο συνεργάτης του Έλγιν».
Xωρίς κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο ή επιχείρημα, η Βρετανία έσπευσε να μειώσει τη σημασία της τουρκικής δήλωσης στην UNESCO, λέγοντας ότι ο Έλγιν είχε την άδεια των οθωμανικών αρχών και οι συνεργάτες του έδρασαν με βάση το φιρμάνι.
Η απάντηση του κ. Σταμπολίδη στην ολομέλεια ήταν σαφής, όπως και στο βιβλίο του. «Η ειδική άδεια που απαιτείτο για όσα ζητούσε ο Έλγιν από την Ακρόπολη ήταν απαραίτητη, γιατί, σύμφωνα με το (άγραφο) οθωμανικό δίκαιο, όλα τα μάρμαρα -τόσο τα μαρμάρινα έργα τέχνης, αρχαία ή άλλα, αρχιτεκτονικά μέλη, κολώνες κ.λπ. όσον και τα μάρμαρα ως υλικό- ανήκαν στον Σουλτάνο. Πόσω μάλλον αν αυτά έπρεπε να αποσπαστούν από τον σωζόμενο διάκοσμο του σεβαστού, και στους Οθωμανούς αξιωματούχους, “ναού των ειδώλων”, τον Παρθενώνα. Να σημειώσω ότι την Ακρόπολη και τον ναό των ειδώλων, τον Παρθενώνα, επισκέφθηκε ο ίδιος ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο Πορθητής το 1458».
Η αμφιλεγόμενη πρόταση του δανεισμού
Στο σημείο αυτό ακολούθησε μια ακόμα άγνωστη πλευρά της Ιστορίας για το φιρμάνι, που έκανε τον ίδιο τον Ιταλό προεδρεύοντα της επιτροπής, να δηλώσει ότι ντρέπεται. Ο κύριος Σταμπολίδης ανέφερε ότι ο Έλγιν κατέθεσε προκειμένου να αποδείξει ότι νόμιμα κατέχει τα Γλυπτά και να τα πουλήσει στο Βρετανικό Μουσείο ότι το πρωτότυπο φιρμάνι που προοριζόταν για τις τουρκικές αρχές στην Αθήνα χάθηκε. Τότε ο συνεργάτης του, ιερέας Φίλιπ Χαντ, εκλήθη να καταθέσει ότι θυμόταν την ιταλική μετάφραση (!) του φιρμανιού, με βάση το οποίο έγινε η μετάφραση στα αγγλικά. Κι αυτό το κατέθεσε 14 χρόνια μετά την αρπαγή των Γλυπτών, το 1816 προκειμένου να ανοίξει τον δρόμο για την πώληση.
Η προσωρινή αίθουσα, όπου εκτέθηκαν τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο. Πηγή: Smith 1916, 352, εικ. 16
Στο άκουσμα αυτής της ιστορίας, ο πρόεδρος αναφώνησε: «Ντρέπομαι που μαθαίνω ότι ένας Ιταλός εμπλέκεται σε αυτή την υπόθεση. Τελικά υπάρχει πάντα και ένας Ιταλός στην πλοκή».
Όσον αφορά τη λύση-κερκόπορτα που προωθούν οι Βρετανοί για τον μακροχρόνιο δανεισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα με αντάλλαγμα την έκθεση σημαντικών αρχαιοτήτων από την Ελλάδα, η στάση της Αιγύπτου ήταν αποστομωτική. «Διαφωνούμε κάθετα με την προώθηση τέτοιων αμφιλεγόμενων προτάσεων ως ρεαλιστικών προτάσεων για τέτοιες υποθέσεις πολιτιστικών αγαθών που βγήκαν παράνομα από τη χώρα προέλευσής τους. Μπορούν να δημιουργήσουν μια κατάσταση νομιμοποίησης της ιδιοκτησίας από τα μουσεία όπου βρίσκονται». Πώς μπορείς, άλλωστε, να δανείσεις κάτι που δεν σου ανήκει;
