Μια ενδιαφέρουσα μελέτη του ερευνητή Αθανασίου Φουρλή από τη Φλωρεντία, με προσομοίωση της κίνησης του ήλιου κατά το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ., βρίσκει ότι ο Λέοντας κοίταζε την ανατολή του χειμερινού ηλιοστασίου. Για πολλά χρόνια ο Λέοντας της Αμφιπόλεως ήταν ο ακοίμητος φρουρός της γέφυρας του Στρυμόνα.
Θυμάμαι όταν ως φοιτητής, για πρώτη φορά ταξίδεψα για Καβάλα, τον φθινόπωρο του 1981 (ακριβώς 33 χρόνια πριν την μεγάλη ανακάλυψη του ταφικού μνημείου στον τύμβο Καστά) περνώντας από τη σημερινή θέση του αγάλματος με το λεωφορείο της γραμμής του ΚΤΕΛ Αθήνα – Καβάλα, είχα κολλήσει στο τζάμι, κοιτώντας αυτό το εντυπωσιακό – μυθικό στα μάτια μου – ον που στέκεται εκεί, νύχτα μέρα, κοιτώντας προς τον ποταμό Στρυμόνα.
Έκτοτε κάθε φορά που περνούσα φρόντιζα να το κοιτάω προσπαθώντας να καταλάβω τι είχε να μας πει. Η αναζήτηση πληροφοριών ποτέ δεν πρόσφερε απτά αποτέλεσμα και δυνατές απαντήσεις με συνέπεια να παραμένει το μυστήριο. Η αλήθεια είναι ότι για πολλά χρόνια οι πληροφορίες και οι γνώσεις για την περιοχή της Αμφιπόλεως και γενικότερα του Παγγαίου ήταν πενιχρές και σπάνιες.
Σύντομα διαπίστωσα ότι τόσο τον λέοντα όσο και το όνομα της Αμφιπόλεως θα το συναντούσα πολλές φορές και σε πολλά σημεία πέριξ του Παγγαίου, σε εμπορικά καταστήματα, σε πανδοχεία και αλλού, όπως αναφέρει το financialbox.gr.
Μπορεί ο λέοντας να είχε γίνει σύμβολο της Αμφιπόλεως και σημάδι δόξας και μεγαλείου, αλλά κανείς δεν ήξερε το πώς συνδέεται με αυτή την ένδοξη πόλη της αρχαιότητας, μόνο εικασίες υπήρχαν. Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν το 2014 με την ανασκαφή στον λόφο Καστά και ό,τι επακολούθησε. Ξαφνικά όλοι βρεθήκαμε μπροστά σε ένα γρίφο. Κάθε εύρημα αποκτούσε μια άλλη σημασία, καθώς ήταν μια «ψηφίδα» στο μεγάλο παζλ της εικόνας που ψάχναμε.
Η ανακοίνωση της ανασκαφικής ομάδας ότι η αρχική θέση του Λέοντα ήταν επάνω στον τύμβο, ήρθε να προσθέσει ένα ακόμη ερώτημα: Και που κοιτούσε ή καλύτερα τι έβλεπε ο Λέοντας από την δεσπόζουσα θέση που κατείχε; Να έβλεπε το λιμάνι που υπήρχε στην λίμνη του Αχινού, να έβλεπε το ιερό – κατά την αρχαιότητα – όρος του Παγγαίου ή κοιτούσε προς ανατολάς και αν ναι σε ποια κατεύθυνση;
Τα στοιχεία που έδωσε στην δημοσιότητα η ανασκαφική ομάδα για τον προσανατολισμό του αγάλματος, στην θέση επάνω στον Τύμβο, δηλαδή ότι κοιτούσε Νοτιοανατολικά, ήρθε να ξεκαθαρίσει το θέμα της κατεύθυνσης αλλά και να εγείρει και άλλες συζητήσεις, καθώς θα μπορούσε ακόμη και αυτή η απάντηση στο ερώτημα του τι κοιτούσε ο Λέοντας να είναι σημαντική για τον προσδιορισμό της ταυτότητας του κτηρίου, τουλάχιστον της αρχικής του χρήσης.
Μάλιστα σύμφωνα με την μελέτη του αρχαιολόγου Μόσχου Οταντζή, η Εγνατία Οδός περνούσε ανάμεσα στους δύο λόφους η οποία όπως εικάζεται «πάτησε» επάνω στα ίχνη της παλαιότερης Βασιλικής οδού, οπότε σε αυτή την περίπτωση ο λέοντας είχε γυρισμένη την πλάτη στους ταξιδιώτες;
Εκτός βέβαια και αν η Βασιλική οδός περνούσε νότια και ανατολικά του λόφου ή εκτός και αν υπήρχε κάποιο άλλο «οικοδόμημα» προς το οποίο να ήταν στραμμένος και αν ναι, σε ποια ακριβώς διεύθυνση γινόταν η ευθυγράμμιση;
Πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι η ματιά του λέοντα έπεφτε προς την Βαβυλώνα, άλλοι προς τον ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο και πολλά άλλα, προσπερνώντας όμως το γεγονός ότι τότε δεν είχαν την δυνατότητα να χαράξουν μια διεύθυνση που να συνδέει τόσο μακριά σημεία. Έπρεπε να υπήρχε οπτική επαφή και αυτή ήταν με άλλα μνημεία, με τα άστρα και τον ήλιο!!! Μήπως τελικά ο ήλιος θα μας δώσει την απάντηση στο ερώτημα;
Η θέση του Λέοντα σύμφωνα με το σχέδιο του αρχιτέκτονα της ανασκαφής κ. Μ. Λεφαντζή
Ο ορίζοντας, κοιτάζοντας Νοτιοανατολικά από τη θέση του Λέοντα
Στο μονοπάτι του ήλιου
Η ανασκαφή στο λόφο Καστά πέρα από ένα γεγονός σημαντικής αρχαιολογικής και ιστορικής αξίας, έχει δεσπόζουσα θέση και στον τομέα της επικοινωνίας, όχι μόνο γιατί πάρα πολλοί άνθρωποι ξενύχτησαν κυριολεκτικά παρακολουθώντας τις εξελίξεις της ανασκαφικής σκαπάνης αλλά και παρακολουθώντας τις εκατοντάδες προσπάθειες αποσυμβολισμού του μνημείου. Αυτός ο επικοινωνιακός στροβιλισμός με επίκεντρο το ταφικό μνημείο, ανέδειξε μια σειρά από ερασιτέχνες μελετητές της αρχαιολογίας και της ιστορίας, όπου ο καθένας προσέρχεται στον ανοιχτό διαδικτυακό διάλογο με τον πλούτο των γνώσεων που διαθέτει.
Τα παραπάνω ήταν αναγκαία για να μιλήσω για τον Λέοντα που κέρδισε τη ματιά μου από την πρώτη φορά που τον συνάντησα εκείνο το φθινοπωρινό απόγευμα του 1981, με αφορμή μια ενδιαφέρουσα μελέτη, σχετικά με τον προσανατολισμό που είχε όταν βρισκόταν επάνω στο τύμβο Καστά!
Συντάκτης της μελέτης ο Αθανάσιος Φουρλής, από την Φλωρεντία ορμώμενος, ο οποίος συσχέτισε με βάση τα αστρονομικά στοιχεία που ίσχυαν την εποχή κατασκευής του μνημείου στον τύμβο Καστά με τον προσανατολισμό του Λέοντα και κατέληξε στο εντυπωσιακό συμπέρασμα ότι ο ακοίμητος φρουρός, από το ύψος που βρισκόταν, είχε, όχι απλά Νοτιοανατολικό προσανατολισμό αλλά κοιτούσε κατάματα τον ήλιο κατά την ανατολή του, την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου.
Όταν ο ήλιος έκλεινε την πορεία φθοράς του φωτός και ξεκινούσε η αναγέννησή του στο ουράνιο στερέωμα, η εικόνα αυτή καθρεφτιζόταν στα πέτρινα μάτια του βασιλικού συμβόλου! Μάλιστα το επίσης σημαντικό στοιχείο είναι και η διαπίστωση ότι ο ήλιος φώτιζε όλο το μνημείο του λιονταριού από την Ν.Δ. πλευρά του (έμπροσθεν της εισόδου) κάνοντας το να λάμπει καθ’ όλη τη διάρκεια της μικρότερης μέρας του χρόνου.
Μάλιστα ο κ. Φουρλής, παραθέτει στη μελέτη και μια σειρά σημαντικά μνημεία της αρχαιότητας, σε διαφορετικά μήκη και πλάτη και σε διαφορετικές εποχές, τα οποία είναι προσανατολισμένα στο χειμερινό ηλιοστάσιο! Ενδεικτικά αναφέρει:
σύμφωνα με την UNESCO’s Astronomy and World Heritage Initiative (AWHI)
Stonehenge, England
Karnak, Luxor, Egypt
Newgrange, Ireland
Maeshowe, Mainland, Orkney, Scotland
Maeshowe, Scotland
Tulum, Mexico
Chichen Itza, Mexico
Ahu Huri A Urenga, Easter Island
και επίσης
Goseck, Germany
Cerro del Gentil pyramid, Peru
Glastonbury Tor, England
Basilica di San Petronio, Bologna, Italy
Η ανατολή του ήλιου στις 22 Δεκεμβρίου κατά το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. από τη θέση του λέοντα.
Για να καταλήξει σε αυτό το συμπέρασμα ο κ. Φουρλής προσομοιώνει τον ουρανό της Αμφιπόλεως στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ., κάνοντας χρήση ειδικού προγράμματος! Βέβαια, κάθε σκεπτικιστής μπορεί να αντιτάξει το επιχείρημα ότι θα μπορούσε να είναι μια σύμπτωση και ότι απλά η θέση του αγάλματος ήταν τέτοια που να κοιτάζει προς την Ανατολή εκείνη την συγκεκριμένη μέρα.
Έρχεται εδώ, να στηρίξει το συμπέρασμα του ο κ. Φουρλής με ένα εύρημα μέσα από τα μνημείο, το οποίο αποτυπώνει την ουράνια κίνηση του ήλιου σε κάθε εποχή, στοιχείο που δηλώνει την σχέση του αρχιτέκτονα του μνημείου με τα αστρονομικά φαινόμενα, κατά την κατασκευή του οικοδομήματος.
Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι: «στην υπόθεσή μου το αζιμούθιο συμμορφώνεται πλήρως με τα αποτελέσματα των εργασιών του αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή.
Επιπλέον, υπάρχει μια ισχυρή ένδειξη: το σύμβολο της σπείρας που βρέθηκε ως διακόσμηση στην οροφή του δεύτερου θαλάμου. Η σπείρα έρχεται από την προϊστορική εποχή (ίσως το αρχαιότερο γνωστό σύμβολο) και περιγράφει τον κύκλο της αναγέννησης ή την ανάσταση και τη διαδρομή του Ήλιου κατά το ηλιακό έτος. Συναντάται σε πλήθος αστρονομικά προσανατολισμένων μνημείων, ειδικά σε αυτά που συσχετίζονται με τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια.
Ως ημερομηνία της αστρονομικής αυτής προσομοίωσης επέλεξα το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. και περίπου την περίοδο της κατασκευής του τάφου. Η ακριβής ημερομηνία δεν έχει σημασία τόσο πολύ έτσι κι αλλιώς. Η απόκλιση του ήλιου, λόγω της μεταπτωτικής κίνησης της Γης είναι τόσο μικρή που μπορούμε ακόμα σήμερα να δούμε την ανατολή του ηλίου κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Έχω υπολογίσει επίσης τον ορατό ορίζοντα (αζιμούθιο / υψόμετρο) λόγω της ύπαρξης του ενδιάμεσου βουνού».
Η γωνιά ανόδου του ήλιου σε σχέση με το αζιμούθιο (Alt/Az).
Υπολογισμός του ορατού ορίζοντα, λόγω της ύπαρξης του ενδιάμεσου βουνού.
Πανοραμική άποψη του μνημείου, το ενδιάμεσο βουνό και το αζιμούθιο (ΝΑ)
Ο αποσυμβολισμός της σπείρας
Το σύμβολο που βρέθηκε στον δεύτερο θάλαμο είναι ο ρόδακας – σπείρα που υπάρχει ανάγλυφος στην οροφή του δεύτερου θαλάμου. Αξίζει να θυμηθούμε λίγο τον διάκοσμο του χώρου για να καταλάβουμε και τη σημασία του ευρήματος. Στην είσοδο από τον πρώτο στον δεύτερο θάλαμο, έχουμε τις δύο εντυπωσιακές καρυάτιδες, αφού διαβούμε το πέρασμα, στο δάπεδο είναι το περίφημο ψηφιδωτό με το άρμα που πλαισιώνεται από ένα περίπλοκο μοτίβο μαιάνδρων, δηλωτικό της αέναης ροής της ενέργειας, στους τοίχους έχουμε ορθομαρμάρωση που «στεφανώνεται» από τη ζωφόρο με την γνωστή παράσταση των μορφών και των συμβόλων.
Στην οροφή η θόλος δεν ήταν εμφανής καθώς υπήρχαν τρείς μαρμάρινες πλάκες από τις οποίες σώζεται μόνο μια, αυτή που φέρει και την σπείρα, σε θέση ορατή από την πλευρά του επισκέπτη – προσκυνητή. Όταν κάποιος στεκόταν μπροστά στο ψηφιδωτό και ύψωνε τα μάτια του προς τα επάνω, έβλεπε τη ζωφόρο και στην μαρμάρινη «ψευδοροφή» ως επιστέγασμα την σπείρα, η οποία όπως βλέπετε και στην σχετική φωτογραφία αποτύπωνε, κατά την ερμηνεία του κ. Φουρλή, το μονοπάτι του ήλιου στην ετήσια περιπλάνηση του στον ουράνιο θόλο, ανάμεσα στους τέσσερεις σημαντικούς σταθμούς αυτής τη πορείας, την 21η ημέρα, του Δεκεμβρίου, του Μαρτίου, του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου, δηλαδή το χειμερινό ηλιοστάσιο, την εαρινή ισημερία, το θερινό ηλιοστάσιο και την φθινοπωρινή ισημερία.
Συσχετισμός της σπείρας με την πορεία του ήλιου σε ένα ηλιακό έτος.
Γιατί όμως ήταν σημαντικό ο Λέοντας να κοιτάει την ανατολή του ηλίου το ξημέρωμα της 21η Δεκεμβρίου; Ιδού μερικές απαντήσεις που δίνει:
Ο Διόνυσος γεννήθηκε στο χειμερινό ηλιοστάσιο σε ένα σπήλαιο. Έχοντας γεννηθεί δύο φορές, μία φορά ως Ζαγρέας και μία φορά ως Λύσης, έγινε γνωστός και ως Διθύραμβος, ο «δύο φορές γεννημένος.»
Τα Κρόνια, η αθηναϊκή γιορτή προς τιμήν του θεού Κρόνου. Που στην αρχαία Ρώμη ονομάζονταν Σατουρνάλια και επίσης προς τιμήν του Κρόνου, όπως αναφέρει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης στο xronometro.com.
Θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν το γεγονός ότι ο Δεινοκράτης,- καθώς υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που συνηγορούν ότι αυτός είναι ο αρχιτέκτονας του μνημείου-, όπως και πολλοί άλλοι αρχιτέκτονες της αρχαιότητας, χρησιμοποιούσαν τις αστρονομικές γνώσεις για την οικοδόμηση των κτηρίων. Ο Δεινοκράτης ήδη είναι γνωστό ότι χρησιμοποίησε τον Ήλιο στο πολεοδομικό σχέδιο της Αλεξάνδρειας.
