Στην κορυφή των απόκρημνων βράχων της Σαντορίνης υπάρχει μια παγκοσμίως γνωστή τουριστική βιομηχανία αξίας εκατομμυρίων ευρώ. Ωστόσο, κάτω από αυτή κρύβεται ο κίνδυνος μιας ισχυρής ηφαιστειακής έκρηξης.
Μια τεράστια αρχαία έκρηξη διαμόρφωσε το ονειρικό τοπίο του νησιού, αφήνοντας πίσω έναν απέραντο κρατήρα και ένα πεταλοειδές ηφαιστειακό χείλος. Σήμερα, για πρώτη φορά, οι επιστήμονες ερευνούν το πόσο επικίνδυνη θα μπορούσε να είναι μια επόμενη μεγάλη έκρηξη.
Το BBC News πέρασε μία ημέρα πάνω στο βρετανικό ερευνητικό πλοίο Discovery, το οποίο πραγματοποιεί έρευνες στον θαλάσσιο χώρο γύρω από τη Σαντορίνη, αναζητώντας ενδείξεις και στοιχεία.
Λίγες μόλις εβδομάδες νωρίτερα, περίπου οι μισοί από τους κατοίκους του νησιού εγκατέλειψαν προσωρινά τα σπίτια τους, έπειτα από μια σειρά σεισμών, που προκάλεσαν ανασφάλεια και φόβο.
Η κρίση αυτή που διήρκησε περίπου δύο μήνες υπενθύμισε με σκληρό τρόπο ότι κάτω από τα λευκά παραδοσιακά οικήματα, τα εστιατόρια, την πολυτέλεια και τους αμπελώνες στο εύφορο ηφαιστειακό έδαφος, δύο τεκτονικές πλάκες κινούνται και συγκρούονται βαθιά μέσα στον φλοιό της Γης.
Η καθηγήτρια Ίζομπελ Γέο, ειδική στους εξαιρετικά επικίνδυνους υποθαλάσσιους ηφαιστειακούς σχηματισμούς και επικεφαλής της αποστολής από το Βρετανικό Εθνικό Ωκεανογραφικό Κέντρο, σημειώνει πως, αν και περίπου τα δύο τρίτα των ηφαιστείων του πλανήτη βρίσκονται κάτω από τη θάλασσα, ελάχιστα από αυτά παρακολουθούνται συστηματικά.
«Είναι σαν να λέμε “μακριά απ’ τα μάτια, μακριά απ’ το μυαλό”, όταν πρόκειται για την κατανόηση του κινδύνου τους – σε αντίθεση με πιο γνωστά ηφαίστεια, όπως ο Βεζούβιος», δηλώνει από το κατάστρωμα του πλοίου, την ώρα που δύο μηχανικοί κατεβάζουν με γερανό ένα ρομπότ στο μέγεθος αυτοκινήτου από την πλευρά του σκάφους.
Η νέα αυτή έρευνα, που ξεκινά λίγο μετά την έντονη σεισμική δραστηριότητα που «ταρακούνησε» το νησί, αποσκοπεί στο να βοηθήσει τους επιστήμονες να εντοπίσουν ποια είδη σεισμικής ανωμαλίας μπορεί να προμηνύουν μια επικείμενη ηφαιστειακή έκρηξη.
Η τελευταία έκρηξη στη Σαντορίνη σημειώθηκε το 1950, ωστόσο, όπως αναφέρει η Ίζομπελ, ακόμα και το 2012 υπήρξε μια «περίοδος ανησυχίας», όταν μάγμα άρχισε να εισέρχεται στους θαλάμους των ηφαιστείων, με το νησί να «φουσκώνει».
«Τα υποθαλάσσια ηφαίστεια είναι ικανά για πολύ μεγάλες και καταστροφικές εκρήξεις», υπογραμμίζει.
Ένα παράδειγμα είναι η έκρηξη του ηφαιστείου Χούνγκα Τόνγκα το 2022 στον Ειρηνικό, που ήταν η ισχυρότερη υποθαλάσσια έκρηξη που έχει καταγραφεί, προκαλώντας τσουνάμι που έφτασε μέχρι τον Ατλαντικό, με τα ωστικά κύματα να γίνονται αισθητά ακόμη και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ορισμένα νησιά στην Τόνγκα καταστράφηκαν τόσο πολύ, που οι κάτοικοι δεν επέστρεψαν ποτέ.
Κάτω από το πλοίο, σε βάθος 300 μέτρων, βρίσκονται θερμές υδροθερμικές πηγές. Αυτές οι ρωγμές στον φλοιό της Γης μετατρέπουν τον πυθμένα σε έναν λαμπερό πορτοκαλί κόσμο γεμάτο προεξέχοντες βράχους και σύννεφα αερίων.
«Γνωρίζουμε περισσότερα για την επιφάνεια κάποιων πλανητών, παρά για το τι υπάρχει κάτω από τη γη», λέει η Ίζομπελ.
Το υποβρύχιο ρομπότ κατεβαίνει στον βυθό για να συλλέξει υγρά, αέρια και δείγματα πετρωμάτων.
Οι πηγές είναι υδροθερμικές – καυτό νερό αναβλύζει μέσα από ρωγμές, φαινόμενο που συναντάται συχνά κοντά σε ηφαίστεια.
Αυτός είναι και ο λόγος που η Ίζομπελ και 22 επιστήμονες από όλο τον κόσμο βρίσκονται για έναν μήνα στο Discovery.
Μέχρι στιγμής, δεν έχει αποδειχθεί αν η ανάμειξη του θαλασσινού νερού με το μάγμα ενισχύει ή περιορίζει την εκρηκτικότητα ενός ηφαιστείου.
«Προσπαθούμε να χαρτογραφήσουμε το υδροθερμικό σύστημα», εξηγεί. «Δεν πρόκειται για έναν απλό χάρτη. Πρέπει να κοιτάξουμε μέσα στη γη».
Το Discovery εξετάζει την καλντέρα της Σαντορίνης και κατευθύνεται προς τον Κολούμπο, το άλλο ηφαίστειο της περιοχής, περίπου 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του νησιού.
Σύμφωνα με το BBC, αν και δεν αναμένεται άμεση έκρηξη, θεωρείται πως είναι θέμα χρόνου.
Η αποστολή στοχεύει στη δημιουργία βάσεων δεδομένων και χαρτών γεωκινδύνων για την Πολιτική Προστασία της Ελλάδας, σύμφωνα με την καθηγήτρια Παρασκευή Νομικού, μέλος της κυβερνητικής επιτροπής έκτακτης ανάγκης που συνεδρίαζε καθημερινά κατά τη διάρκεια της πρόσφατης σεισμικής δραστηριότητας στη Σαντορίνη.
Η ίδια κατάγεται από τη Σαντορίνη και μεγάλωσε ακούγοντας ιστορίες από τον παππού της για παλαιότερους σεισμούς και εκρήξεις. Το ηφαίστειο ήταν αυτό που την ενέπνευσε να γίνει γεωλόγος.
«Αυτή η έρευνα είναι εξαιρετικά σημαντική, γιατί θα ενημερώσει τον τοπικό πληθυσμό για το πόσο ενεργά είναι τα ηφαίστεια και θα χαρτογραφήσει τις περιοχές στις οποίες θα απαγορευτεί η πρόσβαση σε περίπτωση έκρηξης», εξηγεί η ίδια.
Η έρευνα θα δείξει ποιες περιοχές του βυθού γύρω από τη Σαντορίνη θεωρούνται επικίνδυνες.
Καθώς οι αποστολές αυτού του είδους είναι εξαιρετικά δαπανηρές, η Ίζομπελ οργανώνει πειράματα μέρα νύχτα, με τους επιστήμονες να εργάζονται σε βάρδιες των 12 ωρών.
Ο καθηγητής Τζον Τζέιμσον από το Πανεπιστήμιο Memorial του Καναδά δείχνει ηφαιστειακά πετρώματα που εξήχθησαν από τις υδροθερμικές πηγές. «Μην πιάσεις αυτό εδώ», προειδοποιεί. «Είναι γεμάτο αρσενικό».
Δείχνοντας ένα άλλο δείγμα -μια πέτρα με χρυσή απόχρωση- εξηγεί: «Αυτό είναι πραγματικό μυστήριο, δεν ξέρουμε καν από τι αποτελείται».
Τα δείγματα αυτά αποκαλύπτουν την ιστορία των ρευστών, της θερμοκρασίας και των υλικών που υπάρχουν μέσα στο ηφαίστειο. «Πρόκειται για ένα γεωλογικό περιβάλλον εντελώς διαφορετικό από τα περισσότερα. Είναι πραγματικά συναρπαστικό».
