Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιταλίας διέταξε σήμερα την επιστροφή του ελληνικού χάλκινου γλυπτού, ηλικίας άνω των 2.000 ετών, που αποτελούσε μέχρι πρότινος το κεντρικό κομμάτι της συλλογής του Μουσείου J. Paul Getty που βρίσκεται στο Λος Άντζελες, στην Καλιφόρνια.
Μετά από μια δεκαετή και πλέον δικαστική μάχη του μουσείου με το ιταλικό κράτος, το ιταλικό δικαστήριο αποφάσισε τη Δευτέρα ότι το άγαλμα θα πρέπει να κατασχεθεί και να επιστρέψει στην Ιταλία, απορρίπτοντας την τελευταία έφεση του μουσείου. Η υπόθεση εκδικάστηκε σε ανώτατο βαθμό έπειτα από την προσφυγή του αμερικανικού μουσείου εναντίον εντολής Ιταλού δικαστή περί δήμευσης του χάλκινου αγάλματος.
Πρόκειται για το χάλκινο γλυπτό του Λύσιππου ονόματι «Victorious Youth» ή «Getty Bronze», το οποίο χρονολογείται μεταξύ του 4ου και του 2ου αιώνα π.Χ. και ανακαλύφθηκε το 1964 από Ιταλούς ψαράδες στην πόλη Φάνο της Κεντροανατολικής Ιταλίας. Αμέσως πωλήθηκε χωρίς την έγκριση του κράτους και επανεμφανίστηκε στην αγορά το 1974 οπότε και αγοράστηκε από το Μουσείο J. Paul Getty στην τιμή των 3,95 εκατ. δολαρίων το 1977.
«Ήταν μια πολύ, πολύ μακρά διαδικασία, αλλά τώρα ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να το έχουμε στην Ιταλία το συντομότερο δυνατό», δήλωσε ο Lorenzo D'Ascia, δικηγόρος που εκπροσωπεί την ιταλική κυβέρνηση. Ωστόσο, η μοίρα ενός από τα ωραιότερα πρωτότυπα χάλκινα της κλασσικής εποχής, το οποίο πιθανότητα δημιουργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα και χάθηκε στη θάλασσα αφού πρώτα είχε κλαπεί από τους Ρωμαίους, είναι ακόμη ασαφής.
Το Μουσείο Getty εδώ και καιρό ισχυρίζεται ότι το άγαλμα δημιουργήθηκε πιθανώς εκτός Ιταλίας και ανακαλύφθηκε στα διεθνή ύδατα μετά από χιλιάδες χρόνια, οπότε δεν είναι ένα ιταλικό αντικείμενο που υπόκειται σε επαναπατρισμό. Ιταλοί αξιωματούχοι, που ισχυρίζονται ότι το άγαλμα βρέθηκε στα ιταλικά χωρικά ύδατα, είχαν επισημάνει ότι εάν το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε υπέρ τους, σχεδίαζαν να ζητήσουν από το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ να υλοποιηθεί άμεσα η απόφαση και να γίνει κατάσχεση του αγάλματος.
Η ενέργεια αυτή είναι πιθανό να οδηγήσει σε νέα δικαστική διαμάχη, γράφουν οι New York Times που μεταδίδουν την είδηση. «Αναμένουμε την πλήρη συνεργασία των αμερικανικών θεσμών, ως είθισται», δήλωσε ο υπουργός Πολιτισμού της Ιταλίας, Alberto Bonisoli και πρόσθεσε ότι είναι ανοιχτός να συζητήσει το πώς και πότε». «Η ετυμηγορία πάντως πρέπει να γίνει σεβαστή», τόνισε.
Σε απάντηση της απόφασης του δικαστηρίου, η αντιπρόεδρος επικοινωνίας του ιδρύματος του μουσείου, Getty Trust, Lisa Lapin δήλωσε: «Θα συνεχίσουμε να υπερασπιζόμαστε το νόμιμο δικαίωμά μας στο άγαλμα. Ο νόμος και τα γεγονότα στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν δικαιολογούν την επιστροφή στην ιταλική κυβέρνηση ενός αγάλματος που εκτίθεται στο κοινό του Λος Άντζελες εδώ και σχεδόν μισό αιώνα». «Πιστεύουμε ότι οποιαδήποτε απόφαση κατάσχεσης είναι αντίθετη με την αμερικανική και διεθνή νομοθεσία», πρόσθεσε.
Η ιστορία του αγάλματος
Πρόσφατη επανεξέταση τοποθετεί το άγαλμα πραγματικού μεγέθους ενός δαφνοστεφανομένου αθλητή στον δεύτερο ή τρίτο αιώνα π.Χ. Ακόμη, οι Ιταλοί ψαράδες που το ανέσυραν από τη θάλασσα συνειδητοποίησαν την αξία της ανακάλυψής τους, και το έθαψαν περιμένοντας τον σωστό αγοραστή. Ιταλοί αξιωματούχοι υποστήριξαν ότι το άγαλμα, το οποίο πωλήθηκε αρκετές φορές μετά την ανακάλυψή του, μεταφέρθηκε στη συνέχεια παράνομα από την Ιταλία χωρίς την απαιτούμενη άδεια εξαγωγής, αφού είχε κρυφτεί σε διάφορα μέρη, από μπανιέρες μέχρι και μοναστήρια.
Ως εκ τούτου, το Getty Trust θα έπρεπε να είναι πιο πορσεκτικό στις αγορές του, υποστηρίζουν οι ιταλικές αρχές. «Αγόρασαν ένα άγαλμα που δεν είχε την άδεια εξαγωγής». Σύμφωνα με τον ιταλικό νόμο του 1939, όταν ανακαλύπτονται αρχαιολογικά έργα στη χώρα, οι αρχές πρέπει να ενημερώνονται και τα ευρήματα δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψουν την χώρα χωρίς άδεια εξαγωγής.
Σύμφωνα με τη Silvia Cecchi, εισαγγελέα που έχει επιληφθεί της υπόθεσης, «ο γλύπτης ήταν Έλληνας, αλλά το άγαλμα ήταν πολιτιστικά και διοικητικά ιταλικό όταν βυθίστηκε». Κατά τη διάρκεια του χρόνιου δικαστικού αγώνα του, το Getty είχε επικρατήσει σε άλλες αποφάσεις των κατώτερων δικαστηρίων.
Οι ιταλικές αρχές υποστήριξαν ότι στις προηγούμενες εκδικάσεις, οι εισαγγελείς δεν ήταν σε θέση να παράσχουν σημαντικά στοιχεία σχετικά με την προέλευση του αγάλματος.
Ο William Pearlstein, συνεργάτης της δικηγορικής εταιρείας Pearlstein McCullough & Lederman της Νέας Υόρκης, ο οποίος εκπροσώπει αντιπροσώπους αρχαιοτήτων σε διαμάχες με κυβερνήσεις, δήλωσε ότι πιστεύει ότι το Getty θα πρέπει να καταθέσει μήνυση στις Ηνωμένες Πολιτείες, αξιώνοντας το δικαίωμά του στο άγαλμα. Ωστόσο, η αντίληψη που κυριαρχεί στο Φάνο, την παραθαλάσσια πόλη στην ανατολική ακτή της Ιταλίας, που οι ψαράδες επέστρεψαν με το άγαλμα αφού το βρήκαν περισσότερο από 50 πριν από χρόνια. Γενεές εκεί έχουν αγωνιστεί για το άγαλμα και τώρα γιορτάζουν την πιθανή επιστροφή του.
«Είναι απόλυτη χαρά για την Ιταλία, και για την πόλη μου. Πάντα νιώθαμε ότι ο Λύσιππος μας ανήκε»,δήλωσε ο Tristano Tonnini, δικηγόρος του περιφερειακού πολιτιστικού συλλόγου.
