Project Syndicate
Η οικονομία είχε πάντα μια περίεργη και πολυσυζητημένη σχέση με το χρήμα. Για πολύ καιρό, οι οικονομολόγοι – συμπεριλαμβανομένων και των βραβευμένων με Νόμπελ Μέρτον Μίλερ και Φράνκο Μοντιλιάνι – θεωρούσαν το χρήμα απλώς ως μέσο ανταλλαγής . Αλλά βασιζόμενοι στο έργο του John Maynard Keynes και του Hyman Minsky, οι οικονομολόγοι από τότε πέρασαν από μια στενή εστίαση στην ποσότητα του χρήματος για να εξετάσουν τη δομική επιρροή του στην πραγματική οικονομία και το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Η διαρθρωτική κατανόηση του χρήματος και των οικονομικών γίνεται ακόμη πιο σημαντική σε έναν όλο και πιο ψηφιοποιημένο και χωρίς μετρητά κόσμο, επειδή υπάρχει αυξανόμενη ανάγκη οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να λειτουργούν όχι μόνο ως διορθωτές της αγοράς αλλά ως προορατικοί διαμορφωτές της αγοράς . Ένας κόσμος χωρίς μετρητά όχι μόνο αλλάζει τη σχέση των ανθρώπων με τα χρήματα αλλά δημιουργεί νέες ευκαιρίες για τον τρόπο διαχείρισης ή απόκτησής τους. Επίσης, ασκεί νέα πίεση στις κεντρικές τράπεζες να ξανασκεφτούν τον ρόλο τους και να γίνουν πιο καινοτόμες.
Ενώ έχει δοθεί μεγάλη προσοχή στα πειράματα με τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών, μια ακόμη πιο σημαντική παρέμβαση είναι η δημιουργία και η διαμόρφωση μιας νέας ψηφιακής υποδομής γύρω από διαλειτουργικά συστήματα πληρωμών. Δεδομένης της διαρθρωτικής συνιστώσας του κεφαλαίου, αυτό μπορεί να αυξήσει τον ανταγωνισμό, την ένταξη και την προσβασιμότητα των τραπεζών και ενδεχομένως να προσφέρει νέα εργαλεία για τη διαχείριση των οικονομιών ενόψει κρίσεων.
Οι συναλλαγές χωρίς μετρητά αυξάνονται ταχύτερα από ποτέ, καθώς η εξάρτηση από τα φυσικά μετρητά μειώνεται. Οι καταναλωτές, οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις προτιμούν σαφώς τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας και την ευκολία χρήσης της τεχνολογίας χωρίς μετρητά. Τα συστήματα πληρωμών που βασίζονται σε πατήματα, που κάποτε περιορίζονταν στη σφαίρα των αστών που γνωρίζουν την τεχνολογία, τώρα διαπερνούν ακόμη και τις πιο στοιχειώδεις οικονομίες. Τα διαλειτουργικά συστήματα πληρωμών αναδεικνύονται γρήγορα ως η βασική οικονομική υποδομή της οικονομίας της ψηφιακής εποχής, σηματοδοτώντας μια απόκλιση από τα τελευταία 2.000 χρόνια φυσικών μετρητών που εκδίδονταν από τις κυβερνήσεις.
Όπως συμβαίνει με όλες τις τεχνολογικές αλλαγές, αυτή δεν είναι ουδέτερη. Έχει τη δική της δυναμική και εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν την κατευθύνουν προς το δημόσιο συμφέρον, θα μπορούσε να οδηγήσει σε βαθύτερες μορφές αποκλεισμού και άλλα διαρθρωτικά προβλήματα σε ολόκληρη την οικονομία . Για παράδειγμα, τα συστήματα ψηφιακών πληρωμών σε πολλές χώρες δεν είναι διαλειτουργικά, πράγμα που σημαίνει ότι οι ιδιοκτήτες μπορούν να προσδιορίσουν ποιος θα έχει πρόσβαση. Εκείνοι που βρίσκονται ήδη στο περιθώριο ωθούνται περαιτέρω έξω από τον κόσμο χωρίς μετρητά ή, χειρότερα, έξω από την επίσημη οικονομία.
Εδώ, μια κεντρική τράπεζα μπορεί να χρησιμεύσει ως κάτι περισσότερο από μια ρυθμιστική αρχή, επηρεάζοντας ή ακόμη και δημιουργώντας κοινή υποδομή. Μπορεί όχι μόνο να μειώσει το κόστος των ψηφιακών συναλλαγών αλλά και να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της οικονομικής ένταξης για όσους βρίσκονται στο περιθώριο της επίσημης οικονομίας. Αυτό έχει κάνει η Ινδία με την UPI , μια διαλειτουργική υποδομή ψηφιακών πληρωμών που έχει διαμορφωθεί έντονα από την κεντρική τράπεζα .
Είναι επίσης αυτό που έκανε η Βραζιλία με το σύστημα Pix , μια διαλειτουργική υπηρεσία άμεσων πληρωμών που επιτρέπει σε ιδιώτες και επιχειρήσεις να στέλνουν και να λαμβάνουν χρήματα οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας, συνήθως δωρεάν ή με πολύ χαμηλό κόστος. Σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της Βραζιλίας (BCB), το Pix είναι πλέον ο πιο δημοφιλής τρόπος πληρωμής της χώρας, ξεπερνώντας τις πιστωτικές και χρεωστικές κάρτες και άλλες μεθόδους μεταφοράς που συναγωνίζονται τα μετρητά. Πάνω από το 66% του πληθυσμού το χρησιμοποιεί.
Αυτό μπορεί να ακούγεται σαν μια τυπική ιστορία επιτυχίας fintech. Ωστόσο, η BCB ήταν αυτή που παρενέβη προληπτικά για να δημιουργήσει το Pix, αφού συνειδητοποίησε ότι οι ιδιωτικοί παίκτες δεν θα έκαναν τα συστήματά τους διαλειτουργικά από μόνοι τους. Πριν από την Pix, κάθε χρηματοπιστωτικό ίδρυμα χρησιμοποιούσε το δικό του σύστημα συναλλαγών και όριζε τις δικές του προμήθειες. Αλλά τώρα ο ανταγωνισμός έχει απομακρυνθεί από τις αμοιβές για να επικεντρωθεί στην ποιότητα και την ποσότητα των υπηρεσιών που προσφέρουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Το Pix, ως υποδομή, προσφέρει πραγματική, άμεση εξοικονόμηση πόρων για τους καταναλωτές και υποστηρίζει τη συμπερίληψη και την προσβασιμότητα.
Οδηγώντας αυτήν την αλλαγή, η BCB συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας πολύ μεγαλύτερης τάσης προς την εξυπηρέτηση του κοινού καλού . Όταν ένα πλαίσιο κοινού καλού γίνει το θεμέλιο για τις περισσότερες οικονομικές δραστηριότητες, θα υπάρξουν πολλές περισσότερες ευκαιρίες για συνεργασία, συντονισμό και συνεπένδυση μεταξύ κυβερνήσεων, ιδιωτικών εταιρειών, κοινωνίας των πολιτών και διεθνών οργανισμών.
Φυσικά, αυτός ο ρόλος των κεντρικών τραπεζών αμφισβητεί την παραδοσιακή άποψη ότι είναι προσανατολισμένοι στη ρύθμιση της αγοράς που πρέπει να επικεντρώνονται μόνο στη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, αφήνοντας έτσι ερωτήματα ιδίων κεφαλαίων, πρόσβασης και ένταξης στον ιδιωτικό τομέα. Στον δημόσιο τομέα έχει ανατεθεί εδώ και καιρό το καθήκον απλώς να αποβάλλει τους δημιουργούς αξίας, όχι να διακινδυνεύει ή να δημιουργεί αξία ο ίδιος. Θεωρείται ως δανειστής έσχατης ανάγκης, όχι επενδυτής πρώτης ανάγκης.
Αυτή η στενή άποψη του ρόλου του κράτους στη δημιουργία πλούτου έχει περιορίσει την κατανόηση των πολιτικών για το φάσμα των εργαλείων και των μέσων που διαθέτουν για να καταλύσουν τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Αν και η διασφάλιση της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα παραμείνει απαραίτητη, οι προσπάθειες διαμόρφωσης της αγοράς της Βραζιλίας και της Ινδίας γύρω από τη διαλειτουργική υποδομή πληρωμών αποδεικνύουν ότι οι κεντρικές τράπεζες διαθέτουν τα εργαλεία για να κάνουν περισσότερα για το κοινό καλό.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο πρόσφατα δηλωμένος δευτερεύων στόχος της Τράπεζας της Αγγλίας είναι να διευκολύνει την καινοτομία στην παροχή υπηρεσιών υποδομής χρηματοοικονομικής αγοράς όταν ασκεί τις εξουσίες της ως ρυθμιστική αρχή. Φαίνεται ότι η όρεξη για πιο φιλόδοξη διαμόρφωση της αγοράς μπορεί να εξαπλώνεται. Ασφαλώς το ελπίζουμε, διότι για να επιτευχθεί ένα δίκαιο μέλλον θα απαιτηθούν πιο φιλόδοξες κεντρικές τράπεζες.
Η Mariana Mazzucato, Ιδρυτική Διευθύντρια του UCL Institute for Innovation and Public Purpose, είναι Πρόεδρος του Συμβουλίου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τα Οικονομικά της Υγείας για Όλους. Ο David Eaves είναι Συν-Αναπληρωτής Διευθυντής και Αναπληρωτής Καθηγητής Ψηφιακής Διακυβέρνησης στο UCL Institute for Innovation and Public Purpose.
