Αποτιμώντας τις επιπτώσεις της Συμφωνίας ένα χρόνο μετά την εφαρμογή της, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) κάνει λόγο για «παταγώδη αποτυχία της Συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας να σεβαστεί τα πλέον βασικά ανθρώπινα δικαιώματα».
Το ΕΣΠ υλοποίησε ερευνητικό πρόγραμμα, με τίτλο «Εποπτεία των σημείων εισόδου, των διαδικασιών και συνθηκών ασύλου και υποδοχής για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα», με χρηματοδότηση του «Open Society Foundation». Στο πλαίσιο του προγράμματος, που διήρκεσε από τον Απρίλιο του 2015 μέχρι τον Δεκέμβριο του 2016, δικηγόροι του ΕΣΠ επισκέφθηκαν τα νησιά - σημεία εισόδου του προσφυγικού πληθυσμού στην Ελλάδα. Η περίοδος αυτή σημαδεύθηκε από δύο ορόσημα, το μερικό και οριστικό κλείσιμο των συνόρων και τη Συμφωνία (Κοινή Δήλωση) Ευρωπαϊκής Ένωσης - Τουρκίας. Στόχος της έρευνας ήταν να αποτυπώσει την κατάσταση που επικρατούσε και να εντοπίσει τα προβλήματα και τα κενά που υπήρξαν, μέσα από επιτόπιες έρευνες, συναντήσεις με εκπροσώπους φορέων και επαφές με τον προσφυγικό πληθυσμό.
Σύμφωνα με τα ευρήματα που παρουσιάσθηκαν σε σημερινή εκδήλωση, η περίοδος πριν από την Κοινή Δήλωση, που χαρακτηρίσθηκε από μεγάλο αριθμό αφίξεων ατόμων με προσφυγικό προφίλ, έλλειψη υποδομών υποδοχής στα νησιά, απουσία πρόνοιας για τους ευάλωτους και προτεραιοποίηση των Σύρων στις διαδικασίες καταγραφής, έδωσε τη θέση της μετά την υπογραφή της Συμφωνίας στην κατακόρυφη μείωση των αφίξεων, στην απαγόρευση μετάβασης των νεοαφιχθέντων στην ενδοχώρα και σε επαναφορά της κράτησης στα νησιά, σε εξέταση των αιτημάτων ασύλου επί του παραδεκτού και όχι στην ουσία του, αλλά και στην αύξηση των θανάτων στη Μεσόγειο.
Η δικηγόρος του ΕΣΠ Κατερίνα Δρακοπούλου κατήγγειλε ότι λίγες ημέρες μετά τη Συμφωνία, το ΕΣΠ εντόπισε στη Χίο δύο ευάλωτες περιπτώσεις, έναν 70χρονο Αφγανό και μια τρανσέξουαλ από το Ιράν, οι οποίοι δεν είχαν καταγραφεί από την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης και δεν γνώριζαν τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσουν για να καταθέσουν αίτημα ασύλου. Το ΕΣΠ ενημέρωσε την υπηρεσία για τις περιπτώσεις αυτές, ωστόσο όταν δύο ημέρες αργότερα άρχισε να τους αναζητά, τα ίχνη τους είχαν χαθεί. «Λίγους μήνες μετά λάβαμε τηλεφώνημα από τον Αφγανό που ήταν στην Τουρκία, ο οποίος δεν είχε ενημερωθεί από κανέναν για το στάτους του, δεν ήξερε πού κρατούνταν, δεν είχε τηλέφωνο και δεν μπορούσε να επικοινωνήσει με κανέναν. Ο Αφγανός δεν θέλησε να υποβάλει αίτημα ασύλου γιατί υπήρξε σαφής προειδοποίηση από τις τουρκικές αρχές ότι αν κάνει αίτημα θα επιστραφεί στο Αφγανιστάν και σήμερα αγνοείται. Η Ιρανή με κόπο και προσπάθεια κατάφερε να υποβάλει αίτημα ασύλου στην Τουρκία, αλλά τώρα βρίσκεται σε καθεστώς πολύ αβέβαιο», περιέγραψε.
Η δικηγόρος του ΕΣΠ Κλειώ Νικολοπούλου έκανε λόγο για «παταγώδη αποτυχία στο σεβασμό των πλέον βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η δήλωση δεν αποτελεί τρόπο για αποτελεσματική διαχείριση της προσφυγικής κρίσης, αλλά μια συνειδητή επιλογή της Ευρώπης να δηλώσει ότι δεν επιθυμεί πρόσφυγες. Η μοναδική λύση στη διαχείριση του ζητήματος θα παραμείνει πάντα η διασφάλιση και προάσπιση του δικαιώματος όλων των ανθρώπων σε πρόσβαση σε δίκαιη και αποτελεσματική διαδικασία ασύλου, με γνώμονα το σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα μέσω της ανάπτυξης ασφαλών διόδων».
Σύμφωνα με στοιχεία που παρέθεσε η Κλειώ Νικολοπούλου την περίοδο μετά τη Συμφωνία, σημειώνεται στην Ελλάδα εκτόξευση των αιτημάτων ασύλου για να προστατευθούν οι αιτούντες από την επανεισδοχή και για να εξασφαλίσουν διεθνή προστασία. Το 2016 κατατέθηκαν 51.091 αιτήματα ασύλου, ενώ το 2015 τα αιτήματα ήταν 13.195. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στη Λέσβο κατατέθηκαν το 2016 5.095 αιτήματα ασύλου, ενώ ένα χρόνο νωρίτερα τα αιτήματα ήταν μόλις 692. «Ωστόσο, η δυνατότητα των επιμέρους γραφείων ασύλου να διεκπεραιώσουν τα αιτήματα ήταν αναντίστοιχη με τον όγκο των αιτημάτων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα επί σειρά μηνών να γίνεται καταγραφή μόνο Σύρων, αλλά καμίας άλλης εθνικότητας», είπε.
Όπως επισήμανε η Καλλιόπη Στεφανάκη από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, για τους Ιρακινούς και τους Αφγανούς ξεκίνησαν να εξετάζονται τα αιτήματα ασύλου μόλις τον Ιανουάριο του 2017, ενώ συμπλήρωσε: «Για πρώτη φορά δοκιμάζεται στην Ευρώπη και τις πλάτες ενός νεοσύστατου συστήματος ασύλου, όπως αυτό της Ελλάδας, η συστηματική εφαρμογή του τεκμηρίου της ασφαλούς τρίτης χώρας και πώς μπορεί να λειτουργήσει ως ένας τρόπος διαχείρισης των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών».
Σύμφωνα με την ίδια, οι συνολικές παραπομπές των αιτημάτων ασύλου σε πρώτο βαθμό από τις 21 Μαρτίου 2016 ως τις 5 Μαρτίου 2017 ήταν 11.660. Από αυτές, οι περίπου 7.000 έχουν περάσει στην κανονική διαδικασία είτε λόγω παραδεκτού, είτε λόγω ευαλωτότητας, είτε λόγω «Δουβλίνου». Οι υπόλοιπες είναι αρνητικές αποφάσεις, είτε επί του απαραδέκτου είτε επί της ουσίας του αιτήματος.
